Jestem radosny, jestem zły – świat emocji przedszkolaków

W podstawie programowej wychowania przedszkolnego czytamy, że przedszkole ma obowiązek zapewnić dzieciom możliwość wspólnej zabawy i nauki w warunkach bezpiecznych, przyjaznych i dostosowanych do potrzeb rozwojowych. Zatem zajęcia o emocjach powinny być prowadzone w sposób nie wywołujący nadmiernych napięć i ograniczać się do sytuacji z życia codziennego.

U trzylatków emocje są silne i krótkotrwałe – dzieci spontanicznie „przeskakują” z jednej emocji do drugiej, a ponieważ nie wykształcił się u nich jeszcze mechanizm kontroli, ich odczucia często są skrajne (np. radość – silna złość).

Czterolatki są już bardziej świadome tego, co przeżywają i potrafią trafnie rozpoznawać niektóre emocje, co ułatwia im budowanie relacji społecznych. Ale i tu pojawia się wyzwanie w postaci ograniczonej umiejętności panowania nad własnymi reakcjami.

Pięciolatki nie tylko rozpoznają stany emocjonalne własne i innych osób, ale także dość łatwo uczą się kontrolować i regulować swoje reakcje.

Należy pamiętać, że dzieci rozwijają się w różnym tempie, podany podział jest zatem umowny. Zawsze zwracajmy uwagę przede wszystkim na zachowanie dzieci.

Źródłem przeżyć są zabawy z rówieśnikami, bajki, filmy, przedstawienia, wycieczki itp. Dzieci często mają trudności z autoekspresją i obawiają się okazywać swoje emocje, blokują je (bo np. nie wolno się złościć). Dajmy im prawo do powiedzenia STOP, jeśli zabawa jest dla nich zbyt dużym wyzwaniem.

Przygotowanie

• Nauczyciel zaprasza dzieci do zabawy. Staje przed nimi i pokazuje różne emocje (np. radość, zaskoczenie, złość, smutek), wykorzystując do tego celu mimikę twarzy, postawę ciała i gesty. Dzieci mówią, czy to, co wyraża nauczyciel, jest przyjemne czy nieprzyjemne i próbują nazwać poszczególne stany.
• Nauczyciel mówi, że to, co pokazał, nazywamy emocjami i krótko wyjaśnia to pojęcie (są to uczucia, ktore towarzyszą nam w danej chwili, nasze reakcje na to, co się wokół nas dzieje). W tym miejscu warto uświadomić przedszkolakom, że wszystkie emocje, także te nieprzyjemne, są naturalne i potrzebne.
• Nauczyciel wyjaśnia cel zajęć: nauczymy się rozpoznawać różne emocje i zastanowimy się, co możemy z nimi zrobić.

Dzień 1 – Rozpoznawanie i nazywanie emocji

• Dzieci siadają w małych grupach (warto wymieszać dzieci w różnym wieku). Nauczyciel rozdaje zestawy z buźkami (emotikonami) wyrażającymi różne emocje. Można wykorzystać powiększone i wydrukowane obrazki używane w internecie. Zadaniem dzieci jest podzielenie ich na dwie grupy: przyjemne i nieprzyjemne.
• Następnie grupa zajmuje się nazywaniem i wyrażaniem emocji (patrz: Zabawy z emocjami).

Dzień 2 – Nieprzyjemne emocje

Tłumione lub nieakceptowane przeżycia dziecka są źródłem napięć i mogą prowadzić do nadmiarowych zachowań, np. nadpobudliwości ruchowej, agresji instrumentalnej lub skierowanej na inne osoby, niekontrolowanych wybuchów złości, płaczu, izolowania się. Umiejętność rozpoznawania, wyrażania i regulacji emocji wzmacnia poczucie własnej wartości dzieci, a także przygotowuje je do pełnienia różnorodnych ról społecznych. Przedszkolaki powinny wiedzieć, że nie ma emocji dobrych i złych. Emocje po prostu są i wszystkie są ważne i potrzebne. Możemy odbierać je jako przyjemne lub nieprzyjemne, ale nie oznacza to, że nie wolno nam ich przeżywać. Zatem, uczymy dzieci akceptacji dla własnych emocji i umożliwiamy ich doświadczanie.

• Dzieci siadają w kręgu, a nauczyciel odczytuje wiersz Złośnik. Następnie pyta: Co robi złośnik w tym wierszu? Dzieci odpowiadają i naśladują jego zachowanie.

• Nauczyciel pyta dzieci: Czy złość to emocja przyjemna czy nieprzyjemna? Co robicie, kiedy się złościcie? Czy wolno się złościć?
• Następnie wyjaśnia, że złość, podobnie jak inne nieprzyjemne albo trudne emocje, jest naturalna, więc możemy ją czuć i wyrażać, ale w taki sposób, aby nie szkodzić innym. Zaprasza dzieci do zabawy Tak/Nie.

• Nauczyciel pyta: Jak wygląda złość? Dzieci rysują ją na kartonach. Mogą nadawać jej imiona, np. Jędza, Wulkan, Gorąco, aby ją oswoić.
• Teraz przedszkolaki poszukują bezpiecznych i skutecznych sposobów na wyrzucenie (odreagowanie) złości, np. tupanie, skakanie, bieganie, boksowanie poduszek. Następnie nauczyciel prosi je, by przypomniały sobie sytuację (sytuacje), w której były rozzłoszczone, ale nie mogły (lub nie wolno im było) okazać swoich emocji. Zaprasza dzieci do wyrzucenia nagromadzonej złości w dowolnej (akceptowanej) formie. Po zakończeniu ćwiczenia dzieci mówią, jak się teraz czują.
• W podobny sposób można przepracować smutek lub inną trudną dla przedszkolaków emocję, np lęk, którego przedszkolaki doświadczają nieustannie (nowe sytuacje, nieznane osoby, bajki, telewizja itp.).  

Dzień trzeci – Jak zachować spokój

Poprzedniego dnia dzieci dowiedziały się, że mogą odczuwać wszystkie emocje, także te nieprzyjemne, ale nie mogą wyrażać ich w destrukcyjny sposób, np. bić lub przezywać innych. Celem tych zajęć jest poznanie przez dzieci kilku technik rozładowywania emocji w sposób bezpieczny dla nich samych i dla innych.

• Nauczyciel mówi: Wyobraź sobie, że jesteś bardzo zły na jakieś dziecko w grupie. Wiesz, że nie możesz brzydko się odzywać, popychać ani bić innych. Nie możesz też zabierać ani niszczyć zabawek. Możesz powiedzieć, jak się czujesz i dlaczego. Ale najpierw musisz się uspokoić. Jak to robisz? Dzieci podają swoje pomysły/sprawdzone sposoby uspokajania emocji.
• Nauczyciel proponuje kilka zabaw (patrz: Tylko spokojnie – zabawy regulujące emocje).

Podsumowanie

• Dzieci siedzą w kręgu. Nauczyciel pyta: Jaka jest wasza ulubiona emocja? Dlaczego?
• Następnie prosi, aby dzieci ją narysowały/namalowały/wycięły z kolorowego papieru. Prace wykonywane są na kartonach w formacie A5. Po zakończeniu pracy, dzieci tworzą warkocz emocji – łączą wszystkie kartony (np. klejem, sznureczkami, zszywkami). Gotowy warkocz zawiśnie na ścianie, żeby dzieci mogły codziennie na niego patrzeć.