Pierwsza pomoc emocjonalna. Scenariusz zajęć i gra symulacyjna – empatyczne słuchanie i reagowanie na trudności innych

Praca z uczniami będzie się toczyła się wokół dyskusji, zadań realizowanych w grupach oraz scenek na środku. Istotne będzie ustawienie krzeseł w kręgu, wyniesienie lub odsunięcie ławek szkolnych.

Wydaje się, że dzielenie się własnymi trudnościami i doświadczeniami w mało znanej grupie może wzbudzać lęk przed oceną, niepokój. Dlatego niezwykle istotne jest, by zajęcia powinno poprzedzić jasne ustalenie zasad pracy grupowej, dotyczących:

• poufności: doświadczenia osobiste uczestników, jeśli się nimi podzielą, nie zostaną przekazane nikomu, kto nie uczestniczył w warsztacie;
• unikania oceny: zachęcamy grupę, by potraktowała sytuacje opisywane przez innych, jako materiał do wspólnej pracy, nie poddajemy go krytyce;
• unikania agresji, nawet jeśli materiał pracy w scence będzie jej dotyczył;

Zadanie 1. Pierwsza pomoc emocjonalna. Co to może znaczyć?

Prowadzący zaprasza uczniów do burzy mózgów. Warto stworzyć mapę myśli na tablicy lub flipcharcie, tak by wszystkie skojarzenia były widoczne dla całej grupy. By ułatwić uczniom pracę nad stworzeniem własnej definicji emocjonalnej pierwszej pomocy, prowadzący może przytoczyć kilka krótkich historii:

• Wyobraźcie sobie, że w VI klasie w naszej szkole jest osoba, która złamała nogę przed samym wystąpieniem w przedstawieniu. Bardzo się tym martwi, czuje się winna, że utrudni innym występ. Jak można by było ją wesprzeć? Na czym by polegała taka „pierwsza pomoc”?

albo

• Wszyscy czasem miewamy gorsze dni. Bywa, że dzieje się coś niedobrego wokół nas, na co nie mamy wpływu. Bliscy się kłócą albo chorują, czujemy się przytłoczeni i bezradni. Jak można by było udzielić wsparcia koledze, który się tak czuje?

Przydatne mogą być pytania:

• Czym dla was jest empatia?
• Co to znaczy, że ktoś potrafi słuchać?
• W jaki sposób można kogoś empatycznie wysłuchać?
• Jakie reakcje na trudności innych mogą być dla nich wspierające?
• Czego unikać w reagowaniu na emocje innych?
• Co sprawia, że czujemy się wsparci, wysłuchani?
• Kiedy mamy ochotę podzielić się czymś trudnym, a kiedy nie?

Miniwykład:

W psychologii współistnieją różne definicje empatii. Jednak wszystkie podkreślają zdolność rozumienia przeżyć, potrzeb i emocji drugiego człowieka oraz umiejętność współodczuwania razem z nim. Empatyczne słuchanie to umiejętność dążenia do głębokiego rozumienia i odczuwania przeżyć drugiej osoby, to unikanie oceny, krytyki, pogłębianie kontaktu poprzez cierpliwe, delikatne dopytywanie o to, czego doświadczył rozmówca.

Zadanie 2. Apteczka emocjonalnej pierwszej pomocy. Narzędzia dobrego słuchacza

Zadaniem uczniów jest stworzyć plakat o tytule: Apteczka emocjonalnej pierwszej pomocy, w na którym przedstawią różnego rodzaju komunikaty pomocne w udzielaniu wsparcia emocjonalnego.

Uczniowie pracują w małych 3-4 osobowych zespołach, mogą korzystać z Internetu, by znaleźć podpowiedzi dotyczące komunikatów empatycznych. Ich plakat może być połączeniem kolażu (wycinków z gazet), rysunku i haseł. Czas pracy w grupach: 20 minut.

Na plakacie powinny znaleźć się wskazówki:

• Co powiedzieć, gdy ktoś przeżywa nieprzyjemne emocje?
• Jak wspierać, by nie oceniać?
• Czego nie mówić osobie, która ma kłopoty emocjonalne?

Prowadzący może zapisać pytania na tablicy, by ułatwić uczniom pracę.

Po zakończonej pracy zespołowej warto zaprosić uczniów do prezentacji prac na forum. Być może plakaty uda się wykorzystać w stworzeniu ogólnodostępnej szkolnej wystawy na temat zdrowia psychicznego uczniów. W ten sposób z "apteczki” będą mogli korzystać też inni.

Przy omówieniu prac warto zadać kilka pytań, otwierających dalszą dyskusję. Na przykład:

• Co was zaskoczyło w tworzeniu plakatów?
• Jakie komunikaty wydały wam się niezbyt codzienne?
• Których komunikatów używacie na co dzień?
• Czy empatyczne słuchanie wydaje się wam naturalne?
• Czego brakuje wam w rozmowach z innymi?

Zadanie 3. Gra symulacyjna: Rozmowy w pociągu. Karta pracy

Prowadzący zaprasza grupę do podzielenia się na zespoły 6 osobowe, ewentualnie w niektórych grupach może być mniej osób. Prowadzi grę symulacyjną według instrukcji zawartej w załączniku nr 1. Gra symulacyjna. Rozmowy w pociągu. Czas gry: 15-20 minut.

Po grze prowadzący proponuje omówienie reakcji emocjonalnych i komunikatów, jakie padły w czasie zabawy.

Może użyć pytań zawartych w scenariuszu gry:

• W której z ról czuliście się najlepiej?
• Jak radziliście sobie z wyrażaniem emocji opisanych na kartkach?
• Jakie postawy rozmówców sprawiały, że czuliście się bezpiecznie?
• Co w reakcjach innych osób pomagało wam nawiązać kontakt?
• Co w reakcjach innych osób utrudniało nawiązanie kontaktu?
• Z którą postacią czuliście się najlepiej?
• Która postać budziła w was chęć wycofania się z rozmowy?

Warto sprowadzić rozmowę na poziom bardziej uniwersalny, zadając również pytania:

• Co sprawia, że czujemy się bezpiecznie w rozmowie z nowo poznaną osobą?
• Jakie pytania mogą przekraczać granicę rozmówcy?
• Jakie reakcje świadczą o chęci zakończenia rozmowy?
• Co można powiedzieć, jeśli mamy poczucie, że przekroczyliśmy czyjąś granicę?

Podsumowanie

Czasem trudno jest udzielić wsparcia. Oczekujemy od siebie dobrych rad, których naprawdę ciężko udzielić. Jednak najbardziej pomocne jest po prostu wysłuchanie drugiej osoby, wrażliwość na jej przeżycia i emocje, unikanie oceniania i krytykowania jej czynów i emocji. Mam nadzieję, że stworzona przez nas „apteczka emocjonalnej pierwszej pomocy” przyda wam się w codziennych relacjach, dalszych i bliższych.

Przydatne jest zebranie refleksji uczestników na temat zajęć, ich tematyki, użyteczności ćwiczeń, sposobu prowadzenia warsztatu. Można poprosić o ,,rundkę’’ w kręgu lub o napisanie kilku słów na małych kartkach i oddanie prowadzącemu. Pomoże to określić zapotrzebowanie grupy na dalsze oddziaływania.