Wspólna ocena efektywności IPET – współpraca nauczycieli z rodzicami i uczniem

Zgodnie z § 6 ust. 9 rozporządzenia MEN z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym zespół, co najmniej dwa razy w roku szkolnym, dokonuje okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia (wopfu), uwzględniając ocenę efektywności indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego oraz, w miarę potrzeb, dokonuje modyfikacji tego programu. Okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia i modyfikacji programu dokonuje się, w zależności od potrzeb, we współpracy z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjalistyczną, a także – za zgodą rodziców ucznia – z innymi podmiotami. 

Tylko dzięki pozyskaniu informacji zwrotnej od wszystkich osób zaangażowanych w proces kształcenia specjalnego, możliwe będzie odpowiednie modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego. Zdarza się, że niektóre zespoły pomijają ten etap pracy – zazwyczaj przyczyną tego jest obawa przed krytyką. Tego typu praktyki powodują, że udzielane wsparcie jest najczęściej nieadekwatne do potrzeb, a to skutkuje brakiem efektywności. Zatem współpraca z rodzicem oraz z uczniem jest kluczowym elementem zarówno na etapie planowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej jak i podczas jej oceny. 

Dzięki prowadzeniu wspólnej oceny zespół może odnieść następujące korzyści:

1. Wzmocnienie zaangażowania rodziców i ucznia w proces edukacyjno-terapeutyczny.
2. Poprawa komunikacji między szkołą a rodziną.
3. Możliwość szybkiego reagowania na zmieniające się potrzeby ucznia.
4. Budowanie partnerstwa opartego na wzajemnym zrozumieniu i współpracy.

Warto zauważyć, że to kluczowe obszary mające ogromny wpływ na jakość nie tylko terapii, ale i ogólnie edukacji.

Zdarza się, że nauczyciele, pedagodzy inicjują współpracę, natomiast spotykają się z barierą ze strony rodziców, którzy nie uczestniczą w życiu szkolnym dziecka. Powody takiego podejścia mogą być różnorodne – od braku czasu, przez wcześniejsze negatywne doświadczenia związane ze szkołą, aż po obawy przed oceną czy nieumiejętność wyrażenia swoich myśli i uczuć. Takie trudności mogą znacząco utrudnić realizację wsparcia, ale nie zmienia to faktu, że zespół nauczycieli i specjalistów powinien aktywnie dążyć do zaangażowania rodziców.

Aby skutecznie pokonać bariery we współpracy z rodzicami, warto zastosować następujące strategie:

• Budowanie zaufania: regularna, otwarta i życzliwa komunikacja z rodzicami to podstawa. Unikanie tonu oceniającego, empatia i skupienie na wspólnym celu (dobru dziecka) mogą pomóc przełamać niechęć.
• Dostosowanie form kontaktu: nie wszyscy rodzice mają możliwość uczestniczenia w spotkaniach w szkole. Warto zaproponować różne formy kontaktu, takie jak rozmowy telefoniczne, e-maile czy wideokonferencje, które mogą być bardziej dostępne.
• Podkreślanie znaczenia roli rodziców: należy wyraźnie zaznaczyć, że opinie i informacje przekazywane przez rodziców są kluczowe w procesie wsparcia dziecka. Warto podkreślać ich kompetencje w znajomości własnego dziecka i zachęcać do dzielenia się obserwacjami.
• Proponowanie małych kroków współpracy: zamiast od razu oczekiwać pełnego zaangażowania, warto zaproponować drobne działania, takie jak wypełnienie krótkiej ankiety lub rozmowa telefoniczna. To może pomóc stopniowo przełamać dystans.
• Eliminowanie uprzedzeń: jeśli rodzice mają negatywne doświadczenia związane ze szkołą, warto przeprowadzić rozmowę wyjaśniającą, w której zespół podkreśli chęć współpracy i wsparcia, a nie oceniania czy krytykowania.
• Organizowanie spotkań w przyjaznej atmosferze: stworzenie bezpiecznej przestrzeni, w której rodzice mogą wyrazić swoje opinie i obawy bez obawy przed oceną, może skutecznie zachęcić ich do zaangażowania.

Dzięki zastosowaniu powyższych strategii zespół może zbudować lepsze relacje z rodzicami, co przełoży się na efektywniejszą współpracę i skuteczniejsze wsparcie dziecka w realizacji IPET.

Efektywna ocena procesu terapeutycznego opiera się na współpracy wszystkich zaangażowanych stron, które wnoszą różnorodne, cenne perspektywy. Dzięki temu możliwe jest kompleksowe zrozumienie potrzeb i postępów ucznia oraz dostosowanie dalszych działań. W procesie tym kluczowe są trzy ogniwa oceny:

• Uczeń wyraża swoje zdanie na temat potrzeb, trudności, osiągnięć, samopoczucia, itp. 
• Rodzice dostarczają informacji na temat zachowania i funkcjonowania dziecka w domu, o jego samopoczuciu i postępach w życiu codziennym.
• Zespół nauczycieli i specjalistów przedstawia wyniki ucznia, swoje obserwacje na temat skuteczności stosowanych metod i strategii oraz propozycje dalszych działań.

Dokonując oceny efektywności indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego należy skupić się na pięciu kluczowych obszarach, są to: postępy, skuteczność oddziaływań, wyzwania, potrzeby ucznia, zalecenia do dalszej pracy,

1. Czy uczeń poczynił postępy?

• W zakresie celów edukacyjnych: analiza realizacji podstawy programowej, osiągnięcia założonych celów krótko- i długoterminowych oraz przyswajania wiedzy.
• Rozwój kompetencji społecznych i emocjonalnych: ocena umiejętności nawiązywania relacji, współpracy z innymi oraz radzenia sobie z emocjami.
• Samodzielność i funkcjonowanie w środowisku szkolnym: monitorowanie wzrostu niezależności ucznia w wykonywaniu zadań oraz radzeniu sobie w codziennych sytuacjach szkolnych.

2.Czy wykorzystane metody pracy terapeutycznej, edukacyjnej i wychowawczej były skuteczne?

• Adekwatność metod dydaktycznych i terapeutycznych: czy stosowane podejścia odpowiadały indywidualnym potrzebom ucznia i wspierały jego rozwój?
• Efektywność wsparcia: identyfikacja działań i form pomocy, które przyniosły najlepsze rezultaty, takich jak zajęcia dodatkowe, narzędzia dydaktyczne czy współpraca z terapeutami.

3. Jakie wyzwania, trudności pojawiły się podczas realizacji IPET?

• Bariery i wyzwania: jakie przeszkody utrudniały realizację programu? Mogą to być czynniki związane z uczniem (np. trudności emocjonalne, brak motywacji) lub zewnętrzne (np. ograniczenia organizacyjne, niedostateczne zasoby).
• Ocena wsparcia: czy wdrożone działania były wystarczające, czy należałoby je wzmocnić lub dostosować?

4. Jakie są indywidualne potrzeby ucznia?

• W odniesieniu do IPET: czy obecne cele IPET odpowiadają na aktualne potrzeby ucznia? Czy nie trzeba ich zmodyfikować w związku z jego rozwojem?
• Ogólne potrzeby edukacyjne:  jak  uczeń radzi sobie z wymaganiami szkolnymi, np. w zakresie rozwiązywania zadań, pracy w grupie czy samodzielnego działania?

5. Zalecenia

• Modyfikacje programu: czy IPET wymaga korekt? Jeśli tak, to w jakich obszarach (np. zmiana metod pracy, dodanie nowych celów, zwiększenie wsparcia specjalistycznego).
• Kontynuacja i zmiany: które działania warto utrzymać, a które powinny zostać zastąpione bardziej efektywnymi rozwiązaniami.
• Plan dalszych działań: określenie priorytetów na kolejny okres oraz strategii, które pomogą w dalszym rozwoju ucznia.

Dodatkowe pytania, które warto zadać podczas dokonywania wspólnej oceny:

• Czy udało się osiągnąć założone cele?
• W jakim stopniu (pełnym, częściowym)?
• Które cele zostały osiągnięte, a które pozostają w toku?
• Jeśli pewne cele nie zostały osiągnięte, co mogło wpłynąć na ten rezultat?
• Czy były to trudności indywidualne ucznia, bariery organizacyjne, czy inne czynniki?
• Czy zauważalne są zmiany w zakresie postaw, umiejętności lub wiedzy ucznia?
• Jakie konkretne obszary rozwoju można wskazać?
• Jakie jest zaangażowanie ucznia?
• Czy stosowane metody sprzyjają jego motywacji i poczuciu sukcesu?
• Co pozostaje niezmienione i wymaga dalszej pracy?
• Jakie były możliwe przyczyny stagnacji w tych obszarach?
• Jakie trudności napotykał uczeń w trakcie realizacji programu?
• Czy były one przewidywalne, czy pojawiły się niespodziewanie?
• Jakie konkretne korzyści przyniosło uczniowi uczestnictwo w danych zajęciach i formach wsparcia?
• Czy uczeń wymaga dodatkowego wsparcia w podobnym zakresie w kolejnym roku szkolnym?
• Czy cele i założenia dalszej pracy z uczniem pozostają aktualne, czy też wymagają modyfikacji w oparciu o dotychczasowe doświadczenia?
• Jakie wnioski płyną z dotychczasowej pomocy psychologiczno-pedagogicznej?
• Jakie działania należy podjąć, aby skuteczniej poprawić funkcjonowanie ucznia w środowisku szkolnym i poza nim?

Zaangażowanie rodziców w ocenę skuteczności UPET stanowi istotny element budowania partnerskich relacji między szkołą a rodziną. Rodzice, znając swoje dziecko w środowisku domowym, mogą dostarczyć wartościowych informacji na temat jego funkcjonowania, postępów oraz potrzeb. Włączenie ich w proces oceny sprzyja lepszemu dostosowaniu działań do rzeczywistych wymagań ucznia.

Dobrą praktyką w tym zakresie jest systematyczne informowanie rodziców o sposobach nawiązywania kontaktu z placówką. W większości szkół i przedszkoli za inicjowanie takich działań odpowiada pedagog szkolny lub specjalny. Dzięki temu rodzice mogą na bieżąco przekazywać informacje na temat swoich spostrzeżeń w zakresie udzielania ich dziecku pomocy psychologiczno-pedagogicznej. A osoba koordynująca to może zbierać informacje na przestrzeni całego półrocza i dokumentować je.

Dwa razy w roku warto zaproponować rodzicom wypełnienie narzędzi badawczych, takich jak ankiety lub przeprowadzić wywiad czy rozmowę kierowaną. Takie działania powinny obejmować ocenę zarówno ogólnej skuteczności IPET, jak i jego poszczególnych elementów, takich jak zajęcia, strategie czy dostosowania. Tego rodzaju współpraca pozwala na lepsze zrozumienie potrzeb dziecka i wspólne podejmowanie decyzji dotyczących dalszego wsparcia.

Ponadto, niezależnie od powyższego, od czasu do czasu można zadać rodzicom następujące pytania:

• Jakie zmiany zauważyli w poza szkolnym środowisku dziecka, w codziennym funkcjonowaniu?
• Czy widzą postępy w rozwoju dziecka?
• Jak oceniają aktualne dostosowania i wsparcie?
• Czy dodatkowe wsparcie jest konieczne?
• Jeśli tak, to jakie?
• Jakie zmiany można wprowadzić w kolejnym roku?

To pytania niezbędne do analizy i całościowej oceny, rodzic powinien wiedzieć, że nie wszystkie zmiany mogą zostać wprowadzone z uwagi np. na ograniczenia prawne, finansowe czy kadrowe.

Zapraszając do współpracy ucznia nauczyciele dają mu jasny komunikat, że jego zdanie jest ważne i że może mieć realny wpływ na własny proces terapeutyczny.

Nie ulega wątpliwości, że zakres współpracy i prowadzone rozmowy trzeba dostosować do wieku i poziomu rozwoju ucznia. Nie zawsze jest możliwość, by zaprosić dziecko na posiedzenie zespołu (to może być dla niego za trudne na przykład z uwagi na deficyty, bariery). Wówczas rozmowę należy przeprowadzić indywidualnie. Uniwersalne pytania skierowane do ucznia (można je rozbudować lub zwiększyć liczbę):

• Jak się czuje w szkole?
• Co sprawia mu największą trudność, a co daje satysfakcję?
• Jak ocenia zajęcia prowadzone w ramach wsparcia wynikającego z IPET?
• Jakie zmiany chciałby wprowadzić?

Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny jest opracowywany dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną. To oznacza, że mogą to być osoby z różnym poziomem intelektualnym i zaburzeniami utrudniającymi komunikacji. Niemniej jednak, bez względu na te ograniczenia zaleca się przeprowadzenie oceny wspólnie z uczniem dostosowując formy uzyskania informacji do indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych dziecka.

Proces oceny powinien być regularny, dobrze zorganizowany i skoncentrowany na osiągnięciu indywidualnych celów rozwojowych ucznia. Wspólne zaangażowanie wszystkich stron zapewnia, że indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny będzie narzędziem dynamicznym i dostosowanym do zmieniających się potrzeb ucznia, przyczyniając się do jego harmonijnego funkcjonowania w środowisku szkolnym.