Wspieranie kształcenia specjalnego uczniów z niepełnosprawnościami – wyniki kontroli NIK

W części kontrolowanych placówek nie przydzielono uczniom wszystkich zajęć zgodnie z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego oraz nie dokonywano wymaganej analizy efektywności udzielanego wsparcia i modyfikacji (w razie potrzeby) dotychczas udzielanej pomocy. Było to spowodowane nieprzestrzeganiem określonych przepisami procedur opracowania i aktualizacji indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych oraz ograniczonymi zasobami placówek. Nie zadbano również, by wszystkie zajęcia były prowadzone przez osoby posiadające kwalifikacje gwarantujące realizację zaleceń wynikających z orzeczeń. Ponadto, pomimo wprowadzenia od 1 stycznia 2016 r. obowiązku zatrudnienia dodatkowej osoby współorganizującej kształcenie uczniów z autyzmem, w tym zespołem Aspergera oraz z niepełnosprawnościami sprzężonymi, nie zapewniono takiego wsparcia w niemal połowie placówek. Powyższe nieprawidłowości wskazują, że nadzór i monitorowanie wsparcia kształcenia specjalnego uczniów w tych placówkach nie były wystarczające.

Nie we wszystkich placówkach zapewniono także odpowiednie warunki organizacyjne i techniczne realizacji edukacji włączającej. W połowie placówek uczniowie z niepełnosprawnościami odbywali zajęcia w klasach o nadmiernej liczebności, zajęcia dodatkowe nie były właściwie zorganizowane, a także nie zlikwidowano barier architektonicznych.

Ponadto ustalono, że większość skontrolowanych placówek (75%) nie wykorzystywała istniejących możliwości zapewnienia właściwego finansowania kształcenia specjalnego. W latach 2015–2016 nie wydatkowano w tych szkołach i przedszkolach przysługujących środków przy jednoczesnym nierealizowaniu niektórych zaleceń wynikających z orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego. Organy prowadzące tych jednostek nie wypełniły obowiązku (wprowadzonego od 2015 r.) wydatkowania środków w wysokości nie mniejszej niż naliczone w subwencji oświatowej na zadania wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy.

W ponad połowie placówek IPET zostały sporządzone nieprawidłowo – nie zostały opracowane z zachowaniem zasady zespołowości pracy wszystkich nauczycieli mających zajęcia z uczniami i/lub opracowano je nieterminowo oraz bez dokonania wymaganej oceny poziomu funkcjonowania dziecka.

W większości placówek prawidłowo dokonywano okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania uczniów objętych kształceniem specjalnym, uwzględniającej ocenę efektywności udzielanej pomocy psychologicznopedagogicznej. Najczęściej dokonanie tej oceny przez zespół nauczycieli i specjalistów (w prawie wszystkich placówkach udziału w jej dokonywaniu nie brali rodzice uczniów) nie powodowało modyfikacji rekomendowanych pierwotnie w IPET form i wymiaru wsparcia, a jeśli takie modyfikacje były proponowane nie zawsze znajdowały akceptację dyrektorów tych placówek.

NIK wskazuje na potrzebę m.in.:

• inicjowania kampanii informacyjnych na rzecz praw uczniów i dzieci z niepełnosprawnościami w szkołach i przedszkolach oraz wyboru „ścieżki” realizacji kształcenia specjalnego;
• podjęcia działań mających na celu poprawę jakości orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego, aby dokumenty te były lepszym narzędziem do planowania procesu wsparcia oraz jego ewaluacji;
• dookreślenia standardów pracy nauczycieli zatrudnionych w celu współorganizowania kształcenia uczniów z niepełnosprawnościami, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym (w tym tygodniowego obowiązkowego wymiaru czasu ich pracy);
•  tworzenia lub wzmocnienia mechanizmów monitorowania i kontroli szkół oraz przedszkoli w zakresie wykorzystania środków na kształcenie uczniów z niepełnosprawnościami;
• zapewnienia środków na sukcesywne eliminowanie barier architektonicznych w budynkach szkół i przedszkoli oraz dostosowanie infrastrukturalne tych placówek do realizacji kształcenia specjalnego;
• upowszechniania korzyści dla dzieci i młodzieży wynikających z realizacji form wsparcia kształcenia specjalnego, co mogłoby powodować, że rodzice dzieci z niepełnosprawnościami nie rezygnowaliby z przysługującej pomocy;
• powierzania realizacji zajęć rewalidacyjnych oraz z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej nauczycielom i specjalistom posiadającym kwalifikacje odpowiednie do zajmowanego stanowiska oraz rodzaju prowadzonych zajęć;
• zapewnienia wsparcia dodatkowych osób w celu współorganizowania kształcenia uczniów z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera oraz niepełnosprawnościami sprzężonymi;
• tworzenia systemu zachęt dla nauczycieli pragnących poszerzać kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej oraz realizujących zadania związane z edukacją włączającą;
• uwzględnienia w doskonaleniu zawodowym nauczycieli specyfiki niepełnosprawności uczniów oraz rozwoju kompetencji interpersonalnych, poznawczych, terapeutycznych i organizacyjnych, sprzyjających edukacji dziecka z niepełnosprawnością;
• wzmocnienia współpracy z publicznymi poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli oraz specjalnymi ośrodkami szkolno-wychowawczymi w zakresie dokonywania oceny funkcjonowania uczniów, planowania, realizowania i ewaluacji wsparcia kształcenia specjalnego;
• podejmowania działań w celu wykorzystania przysługujących szkole środków na kształcenie specjalne w celu zapewnienia realizacji wszystkich zaleceń wynikających z orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego.