Obraz bullyingu w polskich szkołach. Czego naprawdę doświadczają uczniowie

Raport ukazuje bardzo szerokie spektrum przemocy – od tej widocznej i gwałtownej, po trudną do wychwycenia, subtelną agresję słowną i emocjonalną. Jak podkreślają autorzy badania, najczęstsze formy bullyingu to wykluczanie z grupy, ośmieszające komentarze, rozpowszechnianie plotek, złośliwe żarty. To właśnie ta „przemoc w białych rękawiczkach” – niewidoczna dla dorosłych – najczęściej zostawia w uczniach trwałe ślady.

– Uczniowie mówią wprost: wolę, żeby ktoś mnie uderzył, niż żeby mnie ignorowali i śmiali się ze mnie za plecami – mówi dr Piotr Rycielski z Uniwersytetu SWPS, współautor raportu.

Wnioski te potwierdzają wcześniejsze ustalenia badaczy zajmujących się dynamiką grupy rówieśniczej: dla nastolatków to, czy są „w środku” grupy, czy na marginesie, ma ogromne znaczenie dla ich dobrostanu psychicznego.

Jednym z najważniejszych spostrzeżeń autorów raportu jest to, że bullying nie ma charakteru incydentalnego. Zjawisko przemocy rówieśniczej nie występuje tylko w „trudnych” szkołach czy „specyficznych” klasach. Dotyczy wszystkich – bez względu na lokalizację, wyniki egzaminów, typ szkoły czy profil klasy.

– To nie szkoła jako całość jest kluczem do zrozumienia bullyingu, ale mikroklimat konkretnej klasy. To tam tworzą się role: liderów, ofiar, świadków. Tam też rodzi się kultura milczenia albo kultura reagowania – podkreśla dr Radosław Kaczan z Uniwersytetu SWPS.

Badacze przyjrzeli się także czynnikom, które zwiększają prawdopodobieństwo doświadczenia przemocy. Wśród nich wyróżnia się jeden – samotność. Młodzież, która czuje się osamotniona, ma mniej przyjaciół lub nie potrafi zbudować bliskich relacji w klasie, znacznie częściej doświadcza wykluczenia, żartów z siebie czy otwartej agresji. Potwierdza to tzw. hipoteza ochronnej przyjaźni – im silniejsze i zdrowsze relacje rówieśnicze, tym większa odporność na przemoc.

– Wspierająca grupa rówieśnicza to nie tylko bufor przed bullyingiem, ale też najważniejszy element profilaktyki przemocy w szkole – zaznacza dr hab. Małgorzata Wójcik, prof. Uniwersytetu SWPS, ekspertka od dynamiki grupowej i relacji młodzieży.

Raport nie oskarża – pokazuje mechanizmy. Obok opisu zjawiska bullyingu, badacze oferują również konkretne rekomendacje: zachęcają szkoły do przyjrzenia się relacjom klasowym, szkolnym procedurom oraz kulturze reagowania na przemoc. Podkreślają też, że najskuteczniejsze programy przeciwdziałania przemocy to te, które działają regularnie, obejmują całą społeczność szkolną i uczą uczniów, jak reagować na krzywdę innych.