MEiN w sprawie edukacji uczniów niesłyszących i słabosłyszących

W odpowiedzi na interpelacje poselskie Ministerstwo Edukacji i Nauki stwierdziło, że uwzględnia potrzeby dzieci i młodzieży niesłyszących i słabosłyszących na każdym poziomie ich edukacji. Uczniom posiadającym orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność gwarantuje bowiem zapewnienie warunków organizacyjno-prawnych do kształcenia, wychowania i opieki we wszystkich rodzajach przedszkoli oraz typach i rodzajach szkół, a także w placówkach systemu oświaty.

Przepisy prawa oświatowego umożliwiają dyrektorowi przedszkola, szkoły czy placówki systemu oświaty prawidłowe zorganizowanie kształcenia. Do dyrektora należy m.in. decyzja o zatrudnieniu nauczyciela posiadającego odpowiednie kwalifikacje lub specjalisty niebędącego nauczycielem, np. tłumacza Polskiego Języka Migowego. Decyzje w tym zakresie są odejmowane odpowiednio do rozpoznanych potrzeb dzieci i uczniów.

Odpowiadając na pytania dotyczące kształcenia nauczycieli gotowych do posługiwania się językiem migowym, MEiN zauważa, że standard kształcenia przygotowujący do wykonywania zawodu:

• pedagoga specjalnego,
• nauczyciela logopedy,
• nauczyciela prowadzącego zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju dziecka,

wśród umiejętności, które powinni posiadać absolwenci studiów wskazuje:

• znajomość podstaw języka migowego, systemu językowo-migowego (SJM) w kontekście polskiego języka migowego (PJM), daktylografii i ideografii (minimum 200 znaków, obejmujących pojęcia związane z nauczaniem i uczeniem się, przedszkolem, szkołą lub placówką systemu oświaty, opieką i wychowaniem),
• stosowanie podstaw języka migowego oraz odróżnianie systemu językowo-migowego (SJM) od polskiego języka migowego (PJM), używania daktylografii i ideografii (minimum 200 znaków, obejmujących pojęcia związane z nauczaniem i uczeniem się, przedszkolem, szkołą lub placówką systemu oświaty, opieką i wychowaniem).

Kształcenie nauczycieli pedagogów specjalnych w zakresie edukacji i rehabilitacji osób z niepełnosprawnością słuchową (surdopedagogika) może mieć miejsce:

• na jednolitych studiach magisterskich na kierunku „pedagogika specjalna”,
• w ramach trzysemestralnych studiów podyplomowych w zakresie surdopedagogiki – ta ostatnia opcja jest przeznaczona dla osób już wykonywujących zawód nauczyciela, które pragną uzyskać dodatkowe kwalifikacje z tego zakresu.

Uczelnie, w ramach autonomii programowej, samodzielnie opracowują programy studiów dla poszczególnych kierunków studiów oraz programy studiów podyplomowych w poszczególnych zakresach. W przypadku studiów i studiów podyplomowych, przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela uwzględniając obligatoryjnie wytyczne standardu kształcenia nauczycieli, w szczególności wskazane w nim efekty uczenia się.

Czynni zawodowo nauczyciele mogą podejmować naukę na kursach polskiego języka migowego na poziomie średniozaawansowanym B1 i uzyskiwać po ich ukończeniu certyfikaty potwierdzające znajomość tego języka na określonym poziomie wyłącznie w systemie doskonalenia zawodowego.

Jednocześnie, przepisy prawa oświatowego umożliwiają naukę języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji już od momentu objęcia dziecka zajęciami wczesnego wspomagania rozwoju, organizowanymi od chwili wykrycia niepełnosprawności (na podstawie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka), jak również w trakcie wychowania przedszkolnego i kształcenia w szkole.

Dla dzieci i młodzieży niesłyszących, posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, nauka:

• języka migowego lub
• innych alternatywnych metod komunikacji

powinna być uwzględniona w ramach zajęć rewalidacyjnych.

Minimalny tygodniowy wymiar zajęć rewalidacyjnych w poszczególnych typach i rodzajach szkół został określony w przepisach prawa oświatowego.

Nauka języka migowego może być również zorganizowana w szkole poza obowiązkowymi zajęciami edukacyjnymi, zgodnie z potrzebami uczniów, w szczególności dzieci i młodzieży niesłyszących. Organ prowadzący szkołę, na wniosek dyrektora szkoły, może dodatkowo przyznać nie więcej niż 3 godziny tygodniowo dla każdego oddziału (grupy międzyoddziałowej lub grupy międzyklasowej) w danym roku szkolnym, na realizację zajęć języka migowego(§ 3 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia MEN z 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół).

Zakres wsparcia, jaki jest niezbędny dziecku z orzeczeniem wydanym względu np. na niesłyszenie lub słabe słyszenie, wynika z:

• zaleceń wskazanych w orzeczeniu,
• wielospecjalistycznych ocen poziomu funkcjonowania dziecka dokonywanych przez zespół nauczycieli i specjalistów prowadzących z nim zajęcia.

Dostosowanie treści i indywidualizacja procesu nauczania to zadanie nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniem. Wskazania, zalecenia i formy pracy określone zostają w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym (IPET).

MEiN przypomina, że w celu ułatwienia nauki polskiego języka migowego, opracowany został multimedialny kurs języka migowego dla uczniów szkół podstawowych pt. „Migaj razem z nami”. Jest to seria dziesięciu multimedialnych książek pomocniczych do nauki tego języka.

Kurs może zostać w całości pobrany nieodpłatnie:

• ze strony internetowej MEiN,
• ze strony Zintegrowanej Platformy Edukacyjnej.

Ministerstwo Edukacji i Nauki umożliwiło uczniom z niepełnosprawnością słuchową naukę polskiego języka migowego. Są podręczniki do następujących przedmiotów:

• klasa IV: historia, matematyka, język polski, przyroda,
• klasa V: biologia, geografia, historia, matematyka, język polski,
• klasa VI: biologia, geografia, historia, matematyka, język polski,
• klasa VII: biologia, chemia, fizyka, geografia, historia, matematyka, język polski,
• klasa VIII: biologia, chemia, fizyka, geografia, historia, matematyka, język polski, wiedza o społeczeństwie.

Na zestaw materiałów składają się nie tylko teksty podręcznikowe, lecz także

• najważniejsze grafiki z książek opracowane pod kątem zwiększenia czytelności,
• tablice z piktogramami systemu Picture Communication Symbols (PCS).

Dodatkową pomocą w edukacji uczniów z uszkodzonym słuchem jest opracowana seria pt. „Lektury dostępne”. Są to multimedialne książki pomocnicze do edukacji językowej i polonistycznej wraz z odpowiadającymi im materiałami ćwiczeniowymi. Materiały te służą utrwalaniu wiedzy i umiejętności określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych. 

Do każdej multimedialnej lektury powstał pakiet materiałów składający się z nagrań video z tłumaczeniem tekstu na polski języki migowy. Wśród opracowań znalazły się m.in. dzieła:

• J. Słowackiego,
• C. K. Norwida,
• I. Krasickiego,
• K. K. Baczyńskiego,
• A. Fredry,
• H. Sienkiewicza.
• J. Kochanowskiego.
• B. Prusa.

Lektury mogą zostać w całości pobrane nieodpłatnie ze strony Zintegrowanej Platformy Edukacyjnej.

Wychodząc naprzeciw potrzebom związanym z rozwijaniem wiedzy i umiejętności nauczycieli, którzy na co dzień pracują z dziećmi i uczniami ze zróżnicowanymi potrzebami rozwojowymi, Ministerstwo Edukacji i Nauki uruchomiło bezpłatne studia podyplomowe.

Oferta kierowana do nauczycieli pracujących z dziećmi i młodzieżą z uszkodzonym słuchem to studia w zakresie metodyki wspomagania komunikacji językowej uczniów. Studia pozwolą uzyskać praktyczne umiejętności udzielania skutecznego wsparcia dla dzieci z niepełnosprawnościami i specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w zakresie:

• słyszenia,
• rozumienia,
• mówienia,
• czytania i pisania
• kompetencji i sprawności językowych.

Na realizację ww. kierunku studiów Ministerstwo Edukacji i Nauki przeznaczyło środki w wysokości 2 598 250 zł.

Uruchomiono również 4-semestralne studia pn. „Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i wsparcia rodziny”. Ich celem jest przygotowanie specjalistów do realizacji zadań w międzysektorowym modelu wczesnego wspomagania rozwoju dziecka i wsparcia rodziny. Łączny koszt ww. studiów w latach 2022-2023 wyniesie 4 392 000 zł, zaś studia ukończy 350 osób.

Na zlecenie Ministerstwa Edukacji i Nauki uruchomiono także studia podyplomowe na kierunkach:

• „Doradca Rodziny”
• „Doskonalące studia podyplomowe dla nauczycieli szkół podstawowych i ponadpodstawowych prowadzących zajęcia z uczniami o zróżnicowanych potrzebach rozwojowych i edukacyjnych”.

MEiN w odpowiedzi na interpelację zwraca uwagę, że pracuje również nad przygotowaniem kompleksowych rozwiązań mających na celu podniesienie jakości kształcenia i udzielanego wsparcia dzieciom i uczniom z uwzględnieniem zróżnicowania ich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych, w tym wynikających z dysfunkcji słuchu.

Zakładają one m.in.

• usprawnienie procesu identyfikacji i realizacji potrzeb dzieci i uczniów (ocena funkcjonalna) oraz
• wprowadzenie nowego modelu wczesnego wspomagania rozwoju dzieci i wsparcia rodzin.

Elementem tych prac było przygotowanie na zlecenie MEiN:

• narzędzi do oceny rozwoju dzieci w wieku od urodzenia do rozpoczęcia nauki w szkole (opracowane w 2021 r. przez Akademię Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, są poddane walidacji w ramach projektu innowacyjno-badawczego realizowanego przez Uniwersytet Śląski, a następnie będą bezpłatnie udostępnione specjalistom zatrudnionym w jednostkach systemu oświaty)
• standardów oceny funkcjonowania psychospołecznego uczniów, w tym uczniów z uszkodzonym słuchem (Zadanie realizowane w latach 2021-2022 przez KUL we współpracy z pracownikami naukowymi innych uczelni, w tym UW, a także praktykami. Standardy zostały skonsultowane z przedstawicielami poradni psychologiczno-pedagogicznych i będą poddane dalszej weryfikacje w ramach projektu pn. „Szkolenia i doradztwo dla kadr poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego".

W roku szkolnym 2022/2023 zostaną również udostępnione opracowane w projektach POWER narzędzia diagnostyczne, służące do oceny rozwoju poznawczego, osobowościowego oraz emocjonalno-społecznego dzieci i młodzieży w wieku od urodzenia do 25 roku życia.

Do przedszkoli, szkół i placówek systemu oświaty trafią również poradniki metodyczne.

Jednocześnie Ministerstwo Edukacji i Nauki prowadzi dialog z różnymi podmiotami w zakresie podnoszenia jakości edukacji, także uczniów niesłyszących i słabosłyszących. Przykładowo, 7 grudnia 2022 r. odbyła się konferencja „W stronę efektywnej edukacji dzieci i młodzieży z uszkodzeniem słuchu – stan obecny, rekomendacje i wyzwania”. W wydarzeniu uczestniczyli: Minister Edukacji i Nauki Przemysław Czarnek, Wiceminister Marzena Machałek oraz Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych Paweł Wdówik.

W opinii MEiN działania realizowane są w wielu obszarach, które wpływają na jakość kształcenia dzieci i młodzieży z uszkodzonym słuchem. Określenie zakresu w jakim należałoby uzupełnić obecne rozwiązania prawne, aby opracować efektywny model edukacji dwujęzycznej dla dzieci i uczniów w polskim systemie oświaty, musi być poprzedzone pogłębioną analizą zgłaszanych wniosków i postulatów. Konieczne jest przy tym uwzględnienie:

• zróżnicowania potrzeb uczniów z uszkodzonym słuchem,
• postępów medycyny w zakresie leczenia i rehabilitacji wad słuchu,
• doświadczeń innych krajów, które wprowadziły rozwiązania w zakresie edukacji dwujęzycznej.

Planowane jest przeprowadzenie takiej analizy w 2023 r. Na jej podstawie przygotowane zostaną propozycje działań systemowych. Zadanie będzie realizowane we współpracy ze środowiskami akademickimi, ekspertami oraz praktykami.