Koniec z opiniowaniem arkuszy przez kuratora i inne zmiany w prawie oświatowym. Co wprowadzi nowelizacja ustawy Prawo oświatowe?

Nowelizacja ustawy Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw ma na celu uporządkowanie i doprecyzowanie przepisów, ograniczenie zbędnych obowiązków administracyjnych oraz zwiększenie elastyczności w organizacji procesu kształcenia. Projektowane zmiany wspierają podmiotowe podejście do ucznia, upraszczają procedury dla szkół i pracodawców oraz wzmacniają kompetencje organów prowadzących i nadzorujących edukację. W artykule omawiamy najważniejsze planowane zmiany w ustawie Prawo oświatowe.

Jedną ze zmian proponowanych w projekcie ustawy Prawo oświatowe jest nowa definicja podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego. W miejsce dotychczasowych „treści nauczania i wymagań szczegółowych” pojawia się pojęcie „oczekiwanych efektów uczenia się i doświadczeń edukacyjnych”. To zmiana nie tylko terminologiczna, ale przede wszystkim systemowa – akcentująca podmiotowość ucznia i aktywny charakter procesu uczenia się.

Efekty uczenia się to wiedza, umiejętności i kompetencje społeczne zdobywane przez uczniów w toku edukacji. Nowa podstawa ma być napisana ich językiem, a jej celem jest wspieranie samodzielności i sprawczości ucznia – nie tylko zapamiętywania informacji. Duży nacisk położono również na tzw. doświadczenia edukacyjne, czyli konkretne sytuacje dydaktyczne, które mają wspierać rozwój uczniów w sposób celowy i zaplanowany.

Zmiana tej definicji pociąga za sobą modyfikacje także w innych przepisach ustawy – m.in. dotyczących dostosowywania wymagań, eksperymentów pedagogicznych czy wsparcia uczniów z trudnościami w uczeniu się. Jednocześnie projekt wprowadza nową definicję ramowych planów nauczania, które mają stanowić uporządkowaną podstawę organizacji zajęć w szkołach – z określeniem ich wymiaru godzinowego oraz warunków realizacji.

Projekt nowelizacji ustawy Prawo oświatowe przewiduje rozszerzenie katalogu osób, które mogą zostać uznane za posiadające wykształcenie średnie branżowe. Dotychczasowe przepisy nie obejmowały wszystkich możliwych ścieżek kształcenia, szczególnie w przypadku osób, które kończyły szkoły zasadnicze i zdawały egzaminy eksternistyczne.

Po zmianach, status wykształcenia średniego branżowego uzyskają również osoby, które:

• ukończyły zasadniczą szkołę zawodową (lub równorzędną),
• zdały egzaminy eksternistyczne z zakresu podstawy programowej kształcenia ogólnego dla tej szkoły,
• oraz zdobyły pełne kwalifikacje zawodowe – np. poprzez ukończenie kwalifikacyjnych kursów zawodowych, zdobycie świadectw potwierdzających kwalifikacje lub uzyskanie dyplomu.

Zmiany te są konsekwencją nowego podejścia do podstawy programowej, w której centralne miejsce zajmują efekty uczenia się, a nie wyłącznie treści programowe. Dzięki nowelizacji, więcej osób będzie mogło zdobyć formalnie uznawane wykształcenie średnie branżowe – a co za tym idzie, również przystąpić do egzaminu maturalnego. To rozwiązanie, które wspiera elastyczne ścieżki edukacyjne i otwiera drzwi do dalszego kształcenia także osobom dorosłym.

Nowelizacja ustawy Prawo oświatowe przewiduje wykreślenie z przepisów ustawowych konkretnego tygodniowego wymiaru godzin wychowania fizycznego. Do tej pory był to wyjątek – żadne inne obowiązkowe zajęcia edukacyjne nie miały swojego wymiaru określonego bezpośrednio w ustawie.

Po zmianie wymiar godzin wszystkich zajęć, w tym także WF-u, będzie regulowany wyłącznie na poziomie rozporządzenia dotyczącego ramowych planów nauczania.

Projekt nowelizacji ustawy Prawo oświatowe wprowadza nowy przepis (art. 44f), który umożliwia utworzenie centralnego systemu teleinformatycznego dla młodzieżowych ośrodków wychowawczych. To odpowiedź na potrzebę lepszego zarządzania i nadzoru nad placówkami pełniącymi kluczową rolę w procesie resocjalizacji nieletnich.

System będzie gromadził dane o funkcjonowaniu publicznych i niepublicznych MOW-ów – w tym informacje o ofercie edukacyjnej, wolnych miejscach, prowadzonych szkołach, językach obcych, zawodach nauczanych w placówkach oraz o zdarzeniach nadzwyczajnych. Będzie też zawierał dane nieletnich kierowanych do MOW-ów oraz osób uprawnionych do korzystania z systemu – m.in. dyrektorów, pracowników kuratoriów i członków komisji ds. kierowania nieletnich.

Proponowane rozwiązanie pozwoli usprawnić nadzór pedagogiczny, zwiększyć przejrzystość działań wychowawczo-resocjalizacyjnych oraz skrócić czas podejmowania decyzji o kierowaniu młodzieży do odpowiednich placówek. Dzięki temu możliwe będzie lepsze dopasowanie miejsca pobytu do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych nieletnich.

W ślad za planowaną zmianą definicji podstawy programowej oraz wprowadzeniem definicji ramowych planów nauczania, projekt nowelizacji ustawy Prawo oświatowe zakłada aktualizację przepisów upoważniających ministrów do wydawania odpowiednich rozporządzeń.

Minister edukacji zyska nowe możliwości, m.in. określania modułów tematycznych, efektów fakultatywnych czy fakultatywnych zajęć edukacyjnych w ramach podstawy programowej. Umożliwi to uwzględnianie interdyscyplinarnych zagadnień i elastyczne reagowanie na potrzeby uczniów i szkół. Dodatkowo w rozporządzeniach dotyczących ramowych planów nauczania będzie można określać minimalny roczny wymiar godzin pomocy psychologiczno-pedagogicznej, co ma realnie zwiększyć dostępność tego wsparcia.

Zmiany dotyczą także szkół artystycznych. Minister kultury, w porozumieniu z ministrem edukacji, będzie mógł elastyczniej regulować ramowe plany nauczania w tych placówkach, m.in. wprowadzać zajęcia fakultatywne z określonym wymiarem godzin. Nowelizacja przewiduje też możliwość przedłużania i skracania okresu nauki w szkołach artystycznych. Pozwoli to dostosować ścieżkę edukacyjną do indywidualnych możliwości i potrzeb uczniów.

Projekt nowelizacji ustawy Prawo oświatowe zakłada gruntowne zmiany w funkcjonowaniu nadzoru pedagogicznego. Celem jest usprawnienie działań kuratorów oświaty i specjalistycznych jednostek nadzoru, a także ograniczenie zbędnych obowiązków formalnych.

Zgodnie z projektem, kurator oświaty nie będzie już opiniował arkuszy organizacyjnych szkół i przedszkoli. To zadanie będzie spoczywało wyłącznie na organie prowadzącym. Zdaniem autorów projektu obecne rozwiązanie jest nieefektywne i generuje zbędne obciążenia administracyjne, szczególnie w kontekście szkół ponadpodstawowych. Kurator zachowa prawo kontroli organizacji pracy szkoły w ramach nadzoru pedagogicznego. Nowe przepisy będą obowiązywać od arkuszy na rok szkolny 2026/2027.

Nowelizacja doprecyzowuje również rolę dyrektora Centrum Edukacji Artystycznej (CEA). W sprawach dotyczących skreślenia uczniów z listy w szkołach artystycznych, to właśnie dyrektor CEA, a nie kurator oświaty, będzie pełnił funkcję organu wyższego stopnia. CEA zyska także prawo do tworzenia własnych narzędzi nadzoru pedagogicznego, podobnie jak kuratorzy oświaty.

Nowe przepisy pozwolą kuratorowi oświaty tworzyć własne narzędzia nadzoru pedagogicznego i udostępniać je na elektronicznej platformie nadzoru. Dotychczas możliwość opracowywania narzędzi miało wyłącznie ministerstwo lub centralna placówka doskonalenia nauczycieli.

Zmianie ulegną także przepisy dotyczące elektronicznej platformy nadzoru pedagogicznego. Zgodnie z nowelizacją, dostęp do niej będą miały wyłącznie osoby realizujące zadania z zakresu nadzoru pedagogicznego, nauczyciele oraz przedstawiciele organów prowadzących. Uczniowie i rodzice zostaną wykreśleni z katalogu użytkowników – ich dostęp był uzasadniony wyłącznie w czasach obowiązkowej ewaluacji, która została zniesiona w 2021 roku.

Projekt nowelizacji ustawy Prawo oświatowe wprowadza do katalogu form działalności dydaktyczno-wychowawczej szkół nowy element: zajęcia fakultatywne. Będą to zajęcia nieobowiązkowe, realizowane na podstawie podstawy programowej określonej przez ministra, w których udział będzie dobrowolny, za zgodą ucznia pełnoletniego lub rodzica ucznia niepełnoletniego.

Do tej pory przepisy uwzględniały tylko dwa rodzaje zajęć edukacyjnych: obowiązkowe oraz dodatkowe. Zajęcia dodatkowe nie miały określonej podstawy programowej, ale były ujęte w szkolnym zestawie programów nauczania. Nowelizacja porządkuje ten katalog, dodając nową kategorię zajęć fakultatywnych i precyzując możliwość rezygnacji z ich uczestnictwa.

Zmiany obejmują również doprecyzowanie zasad organizacji zajęć dodatkowych, które do tej pory regulowane były wyłącznie w rozporządzeniu – teraz zostaną usankcjonowane ustawowo.

Nowelizacja ustawy Prawo oświatowe przewiduje rozszerzenie upoważnienia dla ministra kultury i dziedzictwa narodowego w zakresie regulacji dotyczących szkół artystycznych. Dotychczasowe przepisy umożliwiały określenie trybu nadawania imienia pojedynczym szkołom i placówkom artystycznym, ale pomijały zespoły szkół.

Zmiana w art. 113 ustawy Prawo oświatowe pozwoli na uwzględnienie również takich zespołów. Nowe przepisy umożliwią uregulowanie w drodze rozporządzenia trybu nadawania imienia całemu zespołowi szkół artystycznych.

Planowane są również zmiany w zakresie zatrudniania młodocianych. Nowelizacja art. 122 ustawy Prawo oświatowe przewiduje nowe obowiązki dla pracodawców ubiegających się o dofinansowanie kosztów kształcenia młodocianych pracowników. Po zmianie przepisów do wniosku trzeba będzie dołączyć potwierdzenie wniesienia opłaty za egzamin zawodowy (w formie dowodu wpłaty lub dokumentu wydanego przez okręgową komisję egzaminacyjną).

Zmienione przepisy uregulują również prawo pracodawców do wystąpienia o zaświadczenie potwierdzające zdanie egzaminu zawodowego przez młodocianego. Obecnie takie dokumenty są wydawane przez komisje egzaminacyjne mimo braku jednoznacznych podstaw prawnych.

Zmiany mają na celu uporządkowanie i uszczelnienie systemu dofinansowań oraz egzekwowanie obowiązków wynikających z Kodeksu pracy.