Egzamin ósmoklasisty w kwietniu, skrócony czas na wgląd w prace maturalne – nowelizacja ustawy o systemie oświaty

W związku z nową definicją podstawy programowej zawartą w projekcie nowelizacji ustawy – Prawo oświatowe, zaktualizowane zostaną również definicje programu wychowania przedszkolnego i programu nauczania w ustawie o systemie oświaty. Programy te mają uwzględniać oczekiwane efekty uczenia się, doświadczenia edukacyjne oraz korelacje międzyprzedmiotowe.

W projekcie nowelizacji ustawy o systemie oświaty uporządkowano również zapisy dotyczące egzaminu maturalnego, eliminując wątpliwości związane z możliwością jego zdawania przez osoby, które zdobyły wykształcenie średnie branżowe drogą eksternistyczną.

Projekt nowelizacji ustawy o systemie oświaty precyzuje, że przepis o zwolnieniu z pracy z zachowaniem wynagrodzenia dotyczy wyłącznie egzaminatorów obserwujących i oceniających część praktyczną egzaminu zawodowego, której efektem jest fizyczny wyrób lub usługa. Nie obejmuje to egzaminatorów oceniających dokumentację. Zmiana eliminuje wątpliwości interpretacyjne i porządkuje zakres zwolnień z pracy dla osób zaangażowanych w egzamin zawodowy.

Projekt nowelizacji ustawy o systemie oświaty przewiduje dostosowanie art. 22a do nowej definicji podstawy programowej oraz programów nauczania i wychowania przedszkolnego. Zmiany mają charakter porządkujący i zapewniają spójność przepisów dotyczących warunków dopuszczania programów do użytku w przedszkolach, szkołach i innych formach wychowania przedszkolnego.

Projekt nowelizacji ustawy o systemie oświaty zakłada dostosowanie warunków dopuszczania podręczników do nowej definicji podstawy programowej. Jednocześnie zmodyfikowane zostaną przepisy dotyczące wysokości opłaty za złożenie wniosku – będzie ona określana procentowo względem minimalnego wynagrodzenia, a nie w stałej kwocie. Przewiduje się także znaczące podwyższenie maksymalnej wysokości opłaty oraz zwiększenie liczby wymaganych opinii rzeczoznawców z 3 do 4. Zmiany mają na celu dostosowanie systemu opiniowania podręczników do aktualnych realiów i zapewnienie godziwego wynagrodzenia dla ekspertów.

Nowelizacja ustawy o systemie oświaty dostosowuje przepisy dotyczące egzaminów eksternistycznych do nowej definicji podstawy programowej opartej na efektach uczenia się. Od teraz egzaminy te będą weryfikować stopień opanowania oczekiwanych efektów, a nie tylko realizację określonych treści. Dodatkowo doprecyzowano warunki uzyskania dyplomu zawodowego przez osoby dorosłe – wymaga się posiadania wszystkich kwalifikacji w zawodzie oraz zdania egzaminów eksternistycznych zgodnych z odpowiednimi podstawami programowymi dla szkół branżowych I i II stopnia.

Projekt nowelizacji ustawy o systemie oświaty wprowadza istotne zmiany dotyczące oceniania i klasyfikacji uczniów, dostosowując je do nowej podstawy programowej opartej na efektach uczenia się. W szczególności:

• Rozszerzono katalog zajęć podlegających ocenianiu i klasyfikacji o fakultatywne zajęcia edukacyjne, które będą oceniane, lecz bez wpływu na promocję lub ukończenie szkoły.
• Zmieniono sposób oceniania z kształcenia ogólnego i zawodowego, odwołując się odpowiednio do „oczekiwanych efektów uczenia się i wymagań dotyczących doświadczeń edukacyjnych” oraz – w zawodach – nadal do wymagań edukacyjnych.
• Wprowadzono ocenianie w oddziałach przygotowania wojskowego i mundurowych, z ocenami bieżącymi i klasyfikacyjnymi, jednak bez wpływu na promocję. Zmiana ta wejdzie w życie od roku szkolnego 2026/2027.
• Rozszerzono przesłanki zwolnienia z obowiązkowych zajęć edukacyjnych, dodając możliwość uwzględnienia uczestnictwa w innych zajęciach edukacyjnych, np. nauce dodatkowych języków.
• Zmodyfikowano przepisy dotyczące szkół artystycznych, w tym:
• wprowadzono ocenianie obowiązkowych zajęć artystycznych, dla których nie określono treści nauczania i celów w podstawie programowej – ocena oparta będzie wyłącznie na udziale ucznia w zajęciach, bez ocen bieżących czy egzaminów poprawkowych,
• określono zasady klasyfikowania i promowania uczniów tych szkół z uwzględnieniem specyfiki zajęć wspomagających przedmiot główny,
• wykreślono możliwość wpływu wyników przeglądów plastycznych na oceny klasyfikacyjne,
• usunięto niespójne odniesienia do przepisów o edukacji poza szkołą,
• uzupełniono upoważnienie ustawowe dla ministra kultury o obowiązek uwzględnienia funkcji informacyjnej oceniania bieżącego.

Zmiany mają na celu zwiększenie spójności przepisów i dostosowanie systemu oceniania do nowoczesnych rozwiązań programowych.

Projekt ustawy przewiduje dostosowanie zasad przeprowadzania egzaminów do nowej podstawy programowej opartej na efektach uczenia się. W przypadku egzaminu ósmoklasisty zmiany obejmują:

• przeprowadzanie egzaminu na podstawie oczekiwanych efektów uczenia się,
• przesunięcie terminu egzaminu z maja na kwiecień od roku szkolnego 2026/2027, co ma odciążyć system egzaminacyjny i przyspieszyć ogłoszenie wyników,
• lepsze warunki organizacyjne w kontekście rosnącej liczby zdających.

W odniesieniu do egzaminu maturalnego projekt zakłada:

• ujednolicenie języka ustawy – zastąpienie pojęcia „absolwent” terminem „zdający” lub „zdający będący absolwentem”,
• odejście od egzaminu z łaciny jako języka obcego nowożytnego, przy zachowaniu możliwości zdawania tego języka jako przedmiotu dodatkowego,
• skrócenie terminu na złożenie wniosku o wgląd do pracy egzaminacyjnej z 6 do 3 miesięcy,
• doprecyzowanie, że Kolegium Arbitrażu Egzaminacyjnego rozpatruje wyłącznie zadania otwarte,
• uściślenie zasad liczenia terminów i przekazywania rozstrzygnięć przez CKE,
• wprowadzenie e-oceniania jako podstawy do odstąpienia od wyznaczania egzaminatora-weryfikatora.

W egzaminie zawodowym zmodyfikowano przepisy dotyczące oceny dokumentacji będącej wynikiem części praktycznej – zamiast przyznawania punktów, egzaminatorzy sprawdzają zgodność z kryteriami. W razie rozbieżności rozstrzygnięcie należy do przewodniczącego zespołu egzaminatorów.

Nowelizacja ustawy o systemie oświaty zakłada rozszerzenie funkcjonalności systemów teleinformatycznych SIOEO (egzaminy ogólnokształcące) i SIOEZ (egzaminy zawodowe i eksternistyczne). Najważniejsze zmiany to:

1. Nowe dane w SIOEO – dodanie do katalogu danych osób biorących udział w egzaminie maturalnym operatorów pracowni informatycznej (np. przy egzaminie z informatyki). Wskazano, kto przekazuje i kto może pobierać te dane oraz jak długo będą przechowywane.
2. Rozszerzenie danych w SIOEZ – system uwzględni dane operatorów, asystentów technicznych i pracodawców zatrudniających młodocianych, pokrywających koszty egzaminów zawodowych. Określono zakres wymaganych danych, osoby odpowiedzialne za ich wprowadzenie oraz okres przechowywania (od 1 roku do 5 lat w zależności od podmiotu).
3. Nowe dane o odpowiedziach zdających – możliwe będzie gromadzenie w SIOEZ odpowiedzi wpisywanych przez zdających bezpośrednio do systemu w części praktycznej egzaminu zawodowego, co unowocześnia proces egzaminacyjny i zastępuje papierowe arkusze.
4. Szerszy dostęp i nowe sposoby logowania – zdający zyskają możliwość logowania się do SIOEO i SIOEZ także przy użyciu środków identyfikacji elektronicznej (np. profil zaufany). Ułatwi to składanie deklaracji i dostęp do danych. Dodatkowo poszerzono katalog danych we wnioskach o dostęp oraz krąg osób uprawnionych do systemu bez składania wniosku (np. osoby przystępujące do egzaminów eksternistycznych).

Zmiany te mają na celu uproszczenie, ucyfrowienie i zwiększenie przejrzystości procesu egzaminacyjnego.

Nowelizacja ustawy o systemie oświaty przewiduje doprecyzowanie przepisów dotyczących przetwarzania danych osobowych uczniów w procesie przyznawania stypendiów motywacyjnych przez podmioty inne niż jednostki samorządu terytorialnego. Dotychczasowe regulacje opierały się wyłącznie na zapisach regulaminów tworzonych przez fundatorów, co budziło wątpliwości interpretacyjne i mogło prowadzić do nadmiernej swobody w zakresie pozyskiwania i przetwarzania danych uczniów.

Zgodnie z projektowaną zmianą, do ustawy zostanie dodany przepis wskazujący, jakie dane mogą być przetwarzane (m.in. imię i nazwisko, PESEL, adresy, dane kontaktowe rodziców, wyniki w nauce lub osiągnięcia sportowe) oraz zobowiązujący fundatorów do przestrzegania zasad ochrony danych osobowych. Celem jest ujednolicenie procedur, większe bezpieczeństwo uczniów i klarowne określenie roli szkół w tym procesie.

Projekt ustawy zakłada rozszerzenie możliwości zlecania Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji (FRSE) realizacji zadań z zakresu oświaty i wychowania. Obecnie fundacja może działać jedynie w ramach programów Unii Europejskiej dotyczących kształcenia, szkolenia, młodzieży i sportu. Po zmianach minister edukacji będzie mógł zlecać jej również inne zadania w obszarze oświaty, finansowane z dotacji celowej pochodzącej z budżetu państwa. Celem zmiany jest zwiększenie elastyczności i zakresu działań realizowanych przez FRSE na rzecz systemu edukacji.

W projekcie ustawy zaproponowano uchylenie art. 95 ustawy o systemie oświaty, który upoważniał ministra edukacji do wydania rozporządzenia określającego zasady zatrudniania nauczycieli niebędących obywatelami polskimi. Rozporządzenie to, wydane w 1992 r., jest obecnie niezgodne z przepisami unijnymi oraz krajowymi dotyczącymi uznawania kwalifikacji zawodowych.

Zatrudnianie cudzoziemców na stanowiskach nauczycieli reguluje dziś szereg innych aktów prawnych, m.in. ustawa – Karta Nauczyciela, ustawa – Prawo oświatowe, rozporządzenie w sprawie kwalifikacji nauczycieli oraz unijna dyrektywa 2005/36/WE. Przepisy te zapewniają odpowiednie mechanizmy weryfikacji kwalifikacji oraz możliwość zatrudniania nauczycieli nieposiadających obywatelstwa polskiego – zarówno obywateli UE, jak i osób spoza UE – w przypadkach uzasadnionych potrzebami szkoły.

Uchylenie przestarzałego przepisu ma na celu uporządkowanie systemu prawa oraz wyeliminowanie niespójności z regulacjami unijnymi i krajowymi.