Zmiany w programie nauczania historii od 1 września 2025 r.

Ministerstwo Edukacji Narodowej otrzymało poselską interpelację w sprawie zmian planowanych w programie nauczania historii w szkołach ponadpodstawowych, które mają wejść w życie 1 września 2025 roku. Poznaj odpowiedzi MEN w tym zakresie.

W interpelacji w sprawie zmian w programie nauczania historii w szkołach ponadpodstawowych zadano MEN następujące pytania:

1) Dlaczego Ministerstwo Edukacji Narodowej zdecydowało o likwidacji przedmiotu historia i teraźniejszość (HiT) w szkołach ponadpodstawowych? Jakie były główne przesłanki tej decyzji?

2) Co skłoniło ministerstwo do wprowadzenia nowego przedmiotu edukacja obywatelska w miejsce HiT? Jakie cele ma realizować ten przedmiot i jakie treści programowe, a także godziny nauczania są z nim związane?

3) Jakie konkretnie zmiany w treści nauczania historii zostały wprowadzone w nowej podstawie programowej obowiązującej od roku szkolnego 2024/2025? Które postacie i wydarzenia historyczne zostały usunięte lub zmienione i jakie były tego powody?

4) Czy ministerstwo przeprowadziło konsultacje społeczne dotyczące proponowanych zmian w nauczaniu historii? Jakie były opinie nauczycieli, historyków i innych ekspertów na temat tych zmian?

5) W jaki sposób ministerstwo planuje przygotować nauczycieli do nauczania nowego przedmiotu edukacja obywatelska? Czy przewidziano specjalne szkolenia lub materiały dydaktyczne wspierające realizację tego przedmiotu?

6) Czy ministerstwo planuje monitorować i oceniać wpływ wprowadzonych zmian na jakość nauczania historii i edukacji obywatelskiej w szkołach ponadpodstawowych? Jakie mechanizmy ewaluacyjne zostaną wdrożone w tym zakresie?

Od 1 września 2025 r. edukacja obywatelska w szkołach ponadpodstawowych

Na początku swojej odpowiedzi MEN przypomina w jakim celu wprowadzono nowy przedmiot edukacja obywatelska. Jego prowadzenie wynika z potrzeby lepszego przygotowania uczniów szkół ponadpodstawowych do świadomego, odpowiedzialnego uczestnictwa w życiu społecznym i obywatelskim w warunkach demokracji. Jednym z kluczowych celów Ministerstwa Edukacji Narodowej jest wyposażenie młodzieży w umiejętności niezbędne do funkcjonowania we współczesnym, dynamicznie zmieniającym się świecie. Szkoła powinna wspierać rozwój kompetencji, które nie tylko umożliwią uczniom efektywne uczenie się i praktyczne zastosowanie wiedzy, ale także przygotują ich do samodzielnego życia i rozwoju zawodowego.

Nowy przedmiot ma również na celu kształtowanie u uczniów umiejętności formułowania własnych opinii na tematy związane z funkcjonowaniem społeczeństwa, relacjami obywatel-państwo oraz wpływaniem na decyzje władz publicznych. Dzięki zdobytej wiedzy i umiejętnościom uczniowie będą potrafili skutecznie załatwiać wybrane sprawy urzędowe, podejmować działania w kontaktach z instytucjami państwowymi, a także rozumieć i wykorzystywać w praktyce różnorodne mechanizmy oraz formy uczestnictwa obywatelskiego.

HiT a edukacja obywatelska – jakie różnice?

W przeciwieństwie do przedmiotu historia i teraźniejszość, który koncentrował się głównie na treściach teoretycznych, edukacja obywatelska ma charakter praktyczny. Jej celem jest wyposażenie uczniów w kompetencje niezbędne do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i publicznym.

Przedmiot ma wspierać uczniów w:

nabywaniu praktycznych umiejętności obywatelskich, takich jak załatwianie spraw urzędowych, kontakt z instytucjami publicznymi, czy inicjowanie działań społecznych;
identyfikowaniu problemów społecznych oraz planowaniu i podejmowaniu działań na rzecz ich rozwiązania – indywidualnie i zespołowo;
kształtowaniu postaw patriotycznych, opartych na tożsamości narodowej, dumie z przynależności do wspólnoty, odpowiedzialności za małą i dużą Ojczyznę;
rozwijaniu postaw prospołecznych, takich jak empatia, solidarność, otwartość i zaangażowanie na rzecz dobra wspólnego.

Edukacja obywatelska ma zatem charakter interdyscyplinarny i wychowawczy, a jej realizacja powinna być oparta na aktywizujących metodach pracy i odniesieniu do realnych sytuacji społecznych.

Zmiany w programie nauczania historii – więcej działania, mniej teorii

Nowa koncepcja podstawy programowej edukacji obywatelskiej stawia na działanie a nie tylko nawiedzę i umiejętności. Uczniowie będą nie tylko poznawać zasady funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego, ale aktywnie w nim uczestniczyć.

W ramach zajęć uczniowie będą realizować konkretne działania obywatelskie, takie jak:

udział w debacie lub konsultacjach społecznych,
spotkania z przedstawicielami władz publicznych,
organizacja sondy ulicznej,
udział w obchodach rocznicowych,
inicjowanie zbiórek lub działań wolontariackich.

Cele praktycznego podejścia to:

rozwijanie sprawczości – doświadczenia, że obywatel (uczeń) może wpływać na otoczenie,
budowanie otwartego patriotyzmu – opartego na tożsamości, odpowiedzialności i zaangażowaniu we wspólnotę.

Nowy przedmiot edukacja obywatelska, będzie realizowany począwszy od roku szkolnego 2025/2026 w:

liceum ogólnokształcącym i technikum (w wymiarze 3 godzin w cyklu kształcenia);
branżowej szkole I stopnia (w wymiarze 2 godzin w cyklu kształcenia).

Szkolenia dla nauczycieli, konsultantów, doradców, dyrektorów w związku z wprowadzeniem edukacji obywatelskiej

W odpowiedzi na interpelację MEN przypomina, że Ośrodek Rozwoju Edukacji zaplanował działania związane z organizacją szkoleń dla nauczycieli konsultantów, doradców metodycznych, dyrektorów szkół oraz nauczycieli uczących edukacji obywatelskiej.

Kwiecień – maj 2025	Przeprowadzono trzy czterogodzinne webinaria dotyczące organizacji procesu edukacyjnego, metodyki nauczania, oceniania oraz pracy na lekcji i planowania działań uczniowskich w ramach przedmiotu edukacja obywatelska.
Do 30 czerwca 2025 r.	Zostanie zorganizowana konferencja dla 100 uczestników (dyrektorów szkół, nauczycieli konsultantów i doradców metodycznych) w Ośrodku Rozwoju Edukacji w Warszawie. Przekazane zostaną informacje dotyczące organizacji procesu dydaktycznego związanego z realizacją edukacji obywatelskiej.
Do 6 września 2025 r.	Zostanie zorganizowane szkolenie stacjonarne dla 50 doradców metodycznych oraz nauczycieli konsultantów. Program szkolenia będzie obejmował działania praktyczne oraz formy wspierania nauczycieli przez doradców, w tym między innymi organizację procesu dydaktycznego i metodykę nauczania przedmiotu.
obecnie	każdy nauczyciel, który będzie uczył nowego przedmiotu, może już teraz zapoznać się z komentarzem metodycznym do podstawy programowej nowego przedmiotu, opracowanym przez zespół ekspertów i dostępnym na ww. Zintegrowanej Platformie Edukacyjnej.

Zmiany w zakresie nauczania historii wprowadzono już 1 września 2024 r.

Efekt prac zespołu ekspertów nad ograniczeniem podstawy programowej historii

Zakres nauczania historii – zmiana	Komentarz
Usunięto wymagania będące uszczegółowieniem innych wymagań uznając, że nauczyciel sam zdecyduje o tym, jak ująć jakiś wątek w ramach szerszego zagadnienia.	W uzasadnieniu na stronie MEN czytamy, że „nie deprecjonujemy w żaden sposób usuniętych tematów, ani nie uznajemy, że zachowane ujęto w sposób najlepszy z możliwych, ale wobec ryzyka, że próbując zrobić wszystko, niczego nie zrobimy porządnie, niektórym wątkom daliśmy pierwszeństwo przed innymi...“.
Usunięto szczegółowe listy wydarzeń czy osób, uznając, że w większości takich przypadków zachodzi naruszenie pożądanej granicy między podstawą programową a programem nauczania przeznaczonym dla danej klasy.	Z podstawy programowej usunięto szczegółowe listy wydarzeń i postaci historycznych, aby nie przekraczać granicy między podstawą a programem nauczania. Dzięki temu nauczyciel zyskuje większą swobodę i może: dostosować treści do potrzeb, możliwości i zainteresowań uczniów, uwzględniać kontekst lokalny i regionalny, akcentować zagadnienia szczególnie ważne czy aktualne. Brak wymienienia konkretnego wydarzenia czy postaci w podstawie nie oznacza zakazu ich omawiania – przeciwnie, nauczyciel sam decyduje, jakie treści najlepiej realizują cele i wymagania kształcenia.
Pozostawiono przede wszystkim te wymagania, które spełniały następujące kryteria: trwałość wpływu, głębokość wpływu, moc wyjaśniająca, aktualność, adekwatność do wieku rozwojowego.
Dokonano oszacowania czasu koniecznego dla zrealizowania poszczególnych wymagań.	Czas konieczny dla zrealizowania poszczególnych wymagań oszacowano tak, aby skróty: dotyczyły nie tylko jakieś ilości wymagań, ale też rzeczywiście skutkowały powiększeniem zasobów czasowych do wykorzystania w lepszym nauczaniu.
Podstawa programowa nie stanowi szczegółowego programu nauczania. Jej celem jest zapewnienie nauczycielom autonomii oraz swobody w dostosowywaniu tempa realizacji treści do możliwości uczniów. Jednocześnie nauczyciel ma obowiązek podejmowania na lekcjach także trudnych tematów i zagadnień.

MEN nie planuje dodatkowej ewaluacji zmian w opisanym zakresie, ani w związku z wprowadzeniem do szkół nowego przedmiotu – edukacji obywatelskiej. W trakcie procesu legislacyjnego dotyczącego proponowanych zmian, Ministerstwo przeprowadziło jednak szerokie konsultacje publiczne, obejmujące m.in. kwestie związane z nauczaniem historii oraz innych przedmiotów.