Stanowisko MEN: Wynagrodzenie za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe nauczycieli

W interpelacji poselskiej zwrócono uwagę na problem, z jakim borykają się nauczyciele, którym dyrektor szkoły przydzielił do realizacji godziny ponadwymiarowe. Wskazano, że podczas egzaminów ósmoklasisty czy maturalnych nauczyciele pełnią swoje obowiązki w komisjach egzaminacyjnych, jednak nie otrzymują wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Podobne sytuacje mają miejsce podczas dni rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego oraz inne dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych.

W odpowiedzi na interpelację, Ministerstwo Edukacji Narodowej wyjaśniło, że zgodnie z obowiązującymi przepisami, nauczyciel jest uprawniony do wynagrodzenia jedynie za faktycznie zrealizowane godziny ponadwymiarowe. W przypadkach, gdy zajęcia nie odbywają się z powodów usprawiedliwionych, nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie tylko wtedy, gdy przepisy prawa pracy to przewidują.

Definicja godzin ponadwymiarowych została ustalona w art. 35 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela. Godzinami ponadwymiarowymi są godziny zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin, przydzielone nauczycielowi i ujęte w arkuszu organizacyjnym szkoły. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy.

Do 1992 r. przepis art. 35 ust. 4 ustawy – Karta Nauczyciela stanowił, że wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przydzielone nauczycielowi w planie organizacyjnym szkoły wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatków, o których mowa w art. 34, również w wypadku usprawiedliwionego nieodbycia zajęć. Na mocy ustawy z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela (Dz. U. poz. 252, z późn. zm.) przepis ten został zmieniony. Obecnie przepisy ustawy – Karta Nauczyciela nie zawierają już generalnej zasady, zgodnie z którą wynagrodzenie to przysługiwałoby w każdym przypadku usprawiedliwionego nieodbycia zajęć.

W świetle aktualnego orzecznictwa nauczyciel jest uprawniony do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe faktycznie zrealizowane. Nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Każdą przyczynę niezrealizowania godzin ponadwymiarowych należy zatem rozpatrywać odrębnie, czy istnieje podstawa prawna do wypłaty wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe z tej przyczyny.

Zgodnie z uchwałą siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 29 marca 1989 r., III PZP 53/88 zamieszczenie w planie organizacyjnym szkoły godzin ponadwymiarowych przypadających w dniach ustawowo wolnych od pracy oraz w dniach wolnych od pracy i w okresach przerw w pracy szkoły ustalonych w przepisach o organizacji roku szkolnego, w których nie odbywają się zajęcia dydaktyczne lub wychowawcze, nie uprawnia do wynagrodzenia przewidzianego w art. 35 ust. 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela za nieodbyte godziny ponadwymiarowe.

Mając na uwadze powyższą uchwałę oraz obowiązujące przepisy prawa, tzn. ustawę z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy, oraz rozporządzenie MEN z sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego, nauczycielowi nie przysługuje wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe zamieszczone w planie organizacyjnym szkoły w następujących dniach:

• 1 stycznia – Nowy Rok,
• 6 stycznia – Święto Trzech Króli,
• pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
• drugi dzień Wielkiej Nocy,
• 1 maja – Święto Państwowe,
• 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,
• pierwszy dzień Zielonych Świątek,
• dzień Bożego Ciała,
• 1 listopada – Wszystkich Świętych,
• 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
• 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
• 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia;
• niedziele,
• wolnych od pracy w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, określonych przez Prezesa Rady Ministrów, w drodze rozporządzenia,
• zimowej przerwy świątecznej , która trwa od dnia 23 grudnia do dnia 31 grudnia lub od dnia 22 grudnia do dnia 31 grudnia, jeżeli dzień 22 grudnia wypada
• w poniedziałek,
• wiosennej przerwy świątecznej, która rozpoczyna się w czwartek poprzedzający święta i kończy w najbliższy wtorek po świętach,
• ferii zimowych, które trwają dwa tygodnie w okresie od połowy stycznia do końca lutego,
• ferii letnich, które rozpoczynają się w dniu następującym po dniu zakończenia rocznych zajęć dydaktyczno-wychowawczych i kończą się z dniem 31 sierpnia.

Na podstawie § 5 i § 6 rozporządzenia MEN z 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego, dyrektor szkoły lub placówki, po zasięgnięciu opinii rady szkoły albo rady placówki, a gdy rada nie została powołana – rady pedagogicznej, a w przypadku szkół również rady rodziców i samorządu uczniowskiego, biorąc pod uwagę warunki lokalowe i możliwości organizacyjne szkoły lub placówki, może, w danym roku szkolnym, ustalić dodatkowe dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych w wymiarze dla:

1. szkół podstawowych – do 8 dni;
2. liceów ogólnokształcących – do 10 dni;
3. techników, branżowych szkół I stopnia, branżowych szkół II stopnia, szkół policealnych i centrów kształcenia zawodowego – do 10 dni;
4. szkół specjalnych przysposabiających do pracy – do 4 dni.

Dodatkowe dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych mogą być ustalone:

1) w dni, w których w szkole lub placówce odbywa się odpowiednio:

• egzamin ósmoklasisty,
• egzamin maturalny,
• egzamin zawodowy;

2) w dni świąt religijnych niebędących dniami ustawowo wolnymi od pracy, określone w przepisach o stosunku państwa do poszczególnych kościołów lub związków wyznaniowych;

3) w inne dni, jeżeli jest to uzasadnione organizacją pracy szkoły lub placówki lub potrzebami społeczności lokalnej.

W dniach wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych, szkoła ma obowiązek zorganizowania zajęć wychowawczo-opiekuńczych. Szkoła ma obowiązek informowania rodziców o możliwości udziału uczniów w zajęciach wychowawczo-opiekuńczych organizowanych w dniach wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych.

Dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych są dniami pracy nauczyciela. W sytuacji, jeśli nauczyciel w taki dzień nie świadczy pracy i ma usprawiedliwioną nieobecność, nie ma prawa do wypłaty wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe.

Odnosząc się do kwestii uczestnictwa nauczyciela w egzaminach ósmoklasisty (również w dniach wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych) MEN wyjaśnia, że zgodnie z art. 42 ust. 2b pkt 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, w ramach innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych szkoły, o których mowa w ust. 2 pkt 2, nauczyciel jest obowiązany uczestniczyć w przeprowadzaniu odpowiednio:

• egzaminu ósmoklasisty,
• egzaminu zawodowego,
• egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe,
• egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie i egzaminu maturalnego – z wyjątkiem części ustnej.

Zgodnie z powyższym, nauczyciel uczestniczący np. w egzaminie ósmoklasisty, który w dniu tego egzaminu nie ma przydzielonych zajęć wynikających z obowiązkowego tygodniowego wymiaru zajęć tzw. pensum lub godzin ponadwymiarowych. Wykonuje swoje obowiązki w ramach zajęć, o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela.

Natomiast, w sytuacji, gdy nauczyciel ma zaplanowane lekcje w dniu, w którym wyznaczony jest egzamin ósmoklasisty lub maturalny i zostanie wskazany do udziału w tym egzaminie, pracuje on w ramach wynagrodzenia, które otrzymałby w tym dniu za realizację zaplanowanych zajęć lekcyjnych. W związku z tym nie może mieć obniżonego wynagrodzenia, ale też nie może mieć roszczeń o dodatkowe wynagrodzenie w przypadku, gdy czas pracy przy egzaminie będzie dłuższy niż czas lekcji w danym dniu.

Jednocześnie pragnę zauważyć, że stosownie do § 2 rozporządzenia MEN z 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego, w szkołach (co do zasady) zajęcia dydaktyczno-wychowawcze rozpoczynają się w pierwszym powszednim dniu września, a kończą w najbliższy piątek po dniu 20 czerwca. Jeżeli pierwszy dzień września wypada w piątek lub sobotę, zajęcia dydaktyczno-wychowawcze rozpoczynają się w najbliższy poniedziałek po dniu 1 września. Jeżeli czwartek bezpośrednio poprzedzający najbliższy piątek po dniu 20 czerwca jest dniem ustawowo wolnym od pracy, zajęcia dydaktyczno-wychowawcze kończą się w środę poprzedzającą ten dzień.

Zatem dni rozpoczęcia i zakończenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych są dniami pracy nauczycieli. Odbywają się wtedy zajęcia opiekuńczo-wychowawcze. W sytuacji, jeśli w ww. dni nauczyciel nie świadczy pracy i ma usprawiedliwioną nieobecność nie ma prawa do wypłaty wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe.

Za rozliczanie czasu pracy nauczyciela odpowiedzialny jest dyrektor szkoły, który zgodnie z art. 68 ust. 5 pkt 1 ustawy z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników niebędących nauczycielami i w szczególności decyduje w sprawach zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki. Dyrektor szkoły jest zobowiązany do działania na podstawie i w granicach obowiązującego prawa.