Ograniczenia i zmiany w finansowaniu edukacji domowej – MEN odpowiada

Interpelacja jest odpowiedzią na liczne prośby o interwencję w sprawie zmian wynikających z rozporządzenia Ministra Edukacji w sprawie sposobu podziału łącznej kwoty potrzeb oświatowych między jednostki samorządu terytorialnego w roku 2026. Zdaniem wielu rodziców i organizacji, nowe przepisy w sposób rażący ograniczają prawa uczniów, rodziców oraz szkół wspierających edukację domową oraz stwarzają ryzyko dyskryminacji chcących korzystać z tej formy nauczania.

W interpelacji czytamy, że z nowych przepisów wynikające konkretne problemy i zagrożenia dla uczniów i rodziców chcących korzystać z edukacji domowej. Tymczasem edukacja domowa – zgodnie z przepisami Prawa oświatowego – jest legalną formą realizacji obowiązku szkolnego w Polsce. Ponadto art. 48 i art. 70 Konstytucja RP gwarantuje prawo rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami oraz prawo do nauki. Ograniczenia finansowania czy limitowanie liczby uczniów edukacji domowej mogą być sprzeczne z zasadą równości wobec prawa. Zgłaszane obawy wskazują na konkretne problemy i zagrożenia wynikające z proponowanych zmian:

• obniżenie przelicznika subwencji dla uczniów edukacji domowej, a więc zmniejszenie środków dla szkół wspierających edukację domową;
• zmniejszenie limitu uczniów objętych wsparciem (z 200 do 96);
• ograniczenie stabilności finansowej szkół, które działają z misją i zaangażowaniem rodziców, często bez zaplecza państwowego;
• ryzyko ograniczania różnorodności edukacyjnej i niezależności tych szkół.

W interpelacji zadano MEN następujące pytania:

1)        Jakie analizy finansowe i edukacyjne uzasadniają obniżenie subwencji oraz zmniejszenie limitów wsparcia dla uczniów korzystających z edukacji domowej?

2)        Czy ministerstwo rozważa alternatywne rozwiązania, które nie ograniczałyby praw rodziców i uczniów, np. utrzymanie dotychczasowych zasad finansowania?

3)        Jakie działania podjęto w ciągu ostatnich dwóch lat w celu ochrony praw rodzin korzystających z edukacji domowej?

4)        Jaki jest harmonogram planowanych zmian regulacyjnych oraz jakie mechanizmy zabezpieczą konstytucyjne prawa rodziców i zasadę równego traktowania uczniów?

5)        Czy planowane zmiany były konsultowane z rodzicami, szkołami, fundacjami i organizacjami pozarządowymi wspierającymi edukację domową?

6)        Co przemawia za:

• zmniejszeniem przelicznika subwencji dla uczniów edukacji domowej,
• zmniejszeniem limitu uczniów objętych wsparciem,
• dyskryminacją uczniów w edukacji domowej?

W odpowiedzi Ministerstwo Edukacji Narodowej podkreśla, że edukacja to jedno z najważniejszych zadań państwa. Jakość i sposób jej realizacji – zwłaszcza w obliczu szybkich zmian na świecie – wpływają na przyszłość całego społeczeństwa. Rzeczpospolita Polska zobowiązana jest do ochrony praw dziecka. Oznacza to, że organy publiczne muszą w każdym momencie umieć jasno wykazać, jak bezpośrednio lub pośrednio realizują tę ochronę.

Należy mieć na uwadze, że nie wszyscy członkowie społeczności kierują się jednym, uniwersalnym wzorcem ideowym: dobrem wspólnym, interesem i dobrem dzieci.

Za realizację celów edukacyjnych odpowiadają państwo i jego instytucje. W tym celu konieczna jest zdolność systemowa. Takie zadania są realizowane w systemie szkół stacjonarnych, który

• działa w oparciu o wyspecjalizowaną i stale doskonaloną kadrę nauczycieli;

• daje rodzicom bezwarunkową gwarancję kształcenia i wychowania dzieci, niezależnie od możliwości organizacyjnych rodziny, indywidualnej sytuacji zawodowej i osobistej rodziców.

Przepisy art. 37 ustawy Prawo oświatowe i przepisy towarzyszące dają możliwość realizacji obowiązku szkolnego i nauki poza szkołą – w domu. Wówczas osobami realizującymi systematycznie proces kształcenia z dziećmi są rodzice.

W odpowiedzi MEN, czytamy, że: „Możliwość wynikająca z art. 37, w spersonifikowanym procesie decyzyjnym, ma gwarantować niektórym uczniom realizację ścieżki kształcenia, odpowiednią do etapu rozwojowego, zmieniających się potrzeb i oczekiwań edukacyjnych jego oraz rodziców, pozostających w określonej, a nie każdej sytuacji”.

Nauczanie domowe (art. 37 Prawa oświatowego) ma potwierdzać przede wszystkim zdolność systemu do dostrzegania i odpowiednio indywidualizowania procesu kształcenia, o ile jednak istnieją ku temu obiektywnie uzasadnione warunki i możliwości.

Różne formy spełniania obowiązku szkolnego nie oznaczają, że państwowe gwarancje i rekomendacje mogą mieć różną jakość. Uprawnienia z art. 37 Prawa oświatowego nie zmieniają celów ani obowiązków władz publicznych wobec wszystkich obywateli w obszarze edukacji — zarówno tych, którzy uczą dzieci w szkole, jak i poza szkołą. Ustalając powszechne wymagania, w tym podstawę programową, państwo gwarantuje przekazywanie jednolitych treści. Obejmują one także elementy ważne dla kształtowania tożsamości wspólnoty.

Przepis art. 37 Prawa oświatowego, który pozwala rodzicom uczyć dziecko poza szkołą, nie tworzy równoległej ani konkurencyjnej ścieżki edukacji. Nie jest też dodatkową formą wsparcia dla dzieci ze specjalnymi potrzebami.

W obecnych warunkach społeczno-gospodarczych możliwość z art. 37 dotyczy nie wszystkich, lecz szczególnej grupy rodziców. Chodzi o osoby, które mają odpowiednie zaplecze organizacyjne i wiedzę, aby prowadzić systematyczną naukę dziecka.

Państwo musi mieć pewność, że proces nauczania jest faktycznie prowadzony prawidłowo i bezpiecznie. Dopiero na tym tle należy analizować szczegółowe rozwiązania systemowe i organizacyjne wprowadzane przez instytucje oświatowe i ustawodawcę. Należy do nich m.in. wyjątek przewidziany w art. 37 Prawa oświatowego, który dopuszcza realizację obowiązku szkolnego i nauki poza szkołą.

Należy mieć na uwadze, że wybór edukacji domowej oznacza przejęcie przez rodziców lub opiekunów prawnych głównej odpowiedzialności za proces nauczania dziecka – zarówno w zakresie organizacyjnym, jak i merytorycznym.

MEN przypomina, że 25 października 2024 r. weszła w życie ustawa z 1 października 2024 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. poz. 1572). Zgodnie z nią „w zakresie finansowania zadań oświatowych od 2025 roku dla JST są naliczane kwoty potrzeb oświatowych. Ustalanie kwot potrzeb oświatowych zastąpiło dotychczasowe naliczanie środków w ramach części oświatowej subwencji ogólnej”.

Sposób finansowania zadań oświatowych, w tym tych związanych z edukacją domową, jest co roku weryfikowany i dostosowywany do wielu czynników, w tym do rzeczywistych kosztów realizacji zadań oświatowych przez jednostki samorządu terytorialnego. MEN podkreśla, że: „Ewentualne zmiany w wysokości subwencji/potrzeb oświatowych nie są wyrazem negatywnej oceny edukacji domowej, lecz elementem szerszej polityki budżetowej, uwzględniającej m.in. dane demograficzne, zmieniające się potrzeby edukacyjne oraz efektywność wykorzystania środków publicznych. Celem ministerstwa jest zapewnienie możliwie najbardziej racjonalnego i sprawiedliwego systemu finansowania edukacji, który będzie uwzględniał zróżnicowane potrzeby uczniów, szkół i samorządów terytorialnych”.

Uczniowie objęci edukacją domową co do zasady nie uczestniczą w zajęciach dydaktycznych w szkole. Koszty, jakie ponosi szkoła w związku z ich kształceniem, ograniczają się głównie do organizacji egzaminów klasyfikacyjnych oraz ewentualnych konsultacji i wsparcia.

Ponadto uczniowie w edukacji domowej mają prawo zapisać się do dowolnie wybranej szkoły, w tym także do szkoły stacjonarnej, która może zaoferować dodatkowe zajęcia, konsultacje czy inne formy wsparcia.

Koszty kształcenia ucznia uczęszczającego na co dzień do szkoły są nieporównywalnie wyższe. Taki uczeń korzysta z pełnego zaplecza dydaktycznego, kadry nauczycielskiej, infrastruktury i różnorodnych form wsparcia.

Kwoty potrzeb oświatowych uczniów w edukacji domowej kształtują się następująco:

• w 2025 r.: 237 mln zł (50 tys. uczniów);
• w 2026 r.: 273 mln zł (62 tys. uczniów).

Rozporządzenie Ministra Edukacji z 28 lipca 2025 r. w sprawie sposobu podziału łącznej kwoty potrzeb oświatowych między jednostki samorządu terytorialnego w roku 2026 (Dz. U. 2025 poz. 1032) dotyczy dopiero roku 2026. Daje to szkołom oraz samorządom czas na adaptację do nowych zasad finansowania. MEN informuje, że nie przewidziano mechanizmów przejściowych w zakresie finansowania uczniów w edukacji domowej w ramach podziału potrzeb oświatowych na 2026 rok.

Projekt rozporządzenia Ministra Edukacji w sprawie sposobu podziału łącznej kwoty potrzeb oświatowych między jednostki samorządu terytorialnego w roku 2026 został udostępniony w Biuletynie Informacji Publicznej. Można było zgłaszać uwagi. Projekt był również omawiany na posiedzeniu Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

MEN potwierdza, że forma edukacji domowej rozwija się w ostatnich latach.