Wspierające doradztwo zawodowe a tranzycje młodych ludzi na rynku pracy

Zamknięcie firmy z powodu epidemii koronawirusa, doświadczenie choroby czy niepełnosprawności własnej lub członka rodziny, propozycja pracy zagranicą, wybór pomiędzy kilkoma atrakcyjnymi kierunkami szkoły średniej lub studiów… te wszystkie możliwe sytuacje powodują, że przed każdym z nas czekają decyzje, od których zależeć będzie dalsza ścieżka kariery.

Tak nakreślone zmiany dotyczyć będą również licznej grupy doradców – czytelników artykułu, którzy refleksyjnie mogliby odpowiedzieć na pytanie: Wyobraźcie sobie, że z powodu działania zewnętrznego czynnika nie możecie okresowo pracować jako doradcy… jaki jest Wasz plan B
i plan C na siebie?

Dorosłym łatwiej poszukać odpowiedzi na tak sformułowane pytanie - mogą bazować na wieloletnim doświadczeniu życiowym i korzystać ze wsparcia sieci osób ze swojego otoczenia społecznego. Młodzi ludzie, a zwłaszcza uczniowie szkół podstawowych potrzebują rozwijać opisywaną kompetencję zarządzania zmianami w trakcie procesu doradztwa, prowadzonego przez uważnych Szkolnych Doradców.

W otaczającej nas, zmiennej rzeczywistości dostrzegamy wiele źródeł potencjalnego ryzyka, ale także możliwości rozwoju: reorganizacja naszego wyobrażenia o tym jak może wyglądać praca, niestabilność zatrudnienia, pojawianie się nowych zawodów a może już nawet bardziej wyspecjalizowanych aktywności zawodowych, nieprzewidywalność warunków makroekonomicznych i sytuacji na lokalnym rynku pracy. Wszystko to łącznie powoduje ostateczne odejście od linearnych karier, w których tranzycje pojawiały się niezmiernie rzadko, a ludzie żyli osadzeni w jednorodnym środowisku pracy.

To wyzwanie dla osób radzących się, ale jednocześnie odpowiedzialność doradców
i organizatorów procesów doradztwa, aby móc skutecznie podążać za młodymi ludźmi, gdyż – jak pisał twórca podejścia socjodynamicznego w nowożytnym poradnictwie kariery Vance Peavy -„Musimy najpierw zadać sobie trud znalezienia drugiej osoby tam, gdzie ona jest, i od tego rozpocząć. W tym tkwi sekret sztuki pomagania innym” (Peavy 2014).

Nową kompetencją szkolnych doradców staje się więc wsparcie uczniów i uczennic
w tworzeniu alternatywnych planów kariery, analizowanych równolegle, uzupełnianych
w trakcie eksploracji sygnałów dochodzących z rynku pracy.

Naprzeciw tak opisanym potrzebom młodych ludzi wychodzi model doradztwa wspierającego, rozwijany w bieżącym roku szkolnym w ramach projektu interwencji badawczej „Doradcy zawodowi w szkole podstawowej”. Projekt realizowany był w okresie VIII-XII.2020 r. przez Fundację Imago na zlecenie Instytutu Badań Edukacyjnych w Warszawie (jako część projektu systemowego „Wspieranie realizacji II etapu wdrażania Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji na poziomie administracji centralnej oraz instytucji nadających kwalifikacje i zapewniających jakość nadawania kwalifikacji” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego). Projekt inspirowany był podejściem typu action research, który łączy elementy diagnostyczne z interwencją badawczą.

Głównym celem projektu był rozwój kompetencji nauczycieli szkół podstawowych, prowadzących zajęcia z doradztwa zawodowego w klasach 7 i 8 w obszarze doradztwa wspierającego.

Procesy doradztwa w szkołach organizowane są w różny sposób: nadal funkcjonuje model doradztwa dyrektywnego, którego rdzeniem jest ekspercka wiedza samego doradcy, udzielającego uczniom pomocy w wyborze zawodu. W tym podejściu to doradca częściej wskazuje osobom radzącym się (uczniom i uczennicom oraz ich opiekunom prawnym) rozwiązania dotyczące optymalnej ścieżki kariery dla młodego człowieka.

W modelu doradztwa wspierającego możemy przyjąć jako jeden z drogowskazów sentencję twórcy podejścia socjodynamicznego w całożyciowym poradnictwie kariery Vance`a Peavy`ego, że doradca jest ekspertem od organizacji procesu doradztwa, który dostarcza adekwatne dla danej grupy odbiorców metody i narzędzia… ale to osoby radzące się są ekspertami od swojego życia. Takie podejście zwraca uwagę na rozwój sprawczości uczniów, kwestię brania przez nich odpowiedzialności za podejmowane decyzje oraz potrzebę analizowania swoich zasobów i ograniczeń. Przygotowuje młodych ludzi do aktywnego
i niezależnego życia w społeczeństwie oraz satysfakcjonującej aktywności na dynamicznie zmieniającym się rynku pracy.

Jednym z narzędzi, zaproponowanym w Scenariuszach Kariery (autorskim materiale dla nauczycieli, przygotowanym w ramach ww. projektu) jest „Koło zmian”, którego koncepcja nawiązuje do socjodynamicznej koncepcji kariery (Peavy, 2014) oraz koncepcji planowania szczęśliwych zbiegów okoliczności (Krumboltz, Levin, 2004). Narzędzie spotkało się z dużym zainteresowaniem uczniów i uczennic klas 7 i 8 szkół podstawowych oraz samych Szkolnych Doradców. Wychodząc od opisu persony (postaci Moniki i jej historii), przechodząc przez losowo wybierane „znaczące wydarzenia” w jej życiu (np. propozycja pracy w innym mieście) uczestnicy zajęć wspólnie zastanawiali się nad możliwymi, dalszymi losami tak zarysowanej postaci i rekomendowali najlepsze – wg nich – rozwiązania, które pozwoliłyby ich personie przejść przez kolejne tranzycie w sposób najbardziej satysfakcjonujący. Dzięki temu
w maksymalnie praktyczny sposób mogli zmierzyć się z tematem zarządzania zmianami w życiu a doświadczenie to przekuć we własne refleksje, co pozwoli im w przyszłości na podejmowanie przemyślanych decyzji nt. kształtu osobistej ścieżki kariery.

„Poradnictwo umożliwia jednostce przeanalizowanie warunków jej życia tu i teraz i tym samym, rozważenie alternatywnych ścieżek, którymi może kroczyć ona w przyszłości” (Peavy 2014).