Praktyczne wsparcie w terapii spektrum autyzmu

Dzieci ze spektrum autyzmu potrzebują wsparcia w obszarach takich, jak: rozpoznawanie i wyrażanie emocji (zarówno prostych, jak i bardziej złożonych), skuteczne komunikowanie się oraz funkcjonowanie społeczne. Podczas typowego rozwoju dziecko uczy się zupełnie bezwiednie, jak prosić o pomoc, jak rozmawiać z dorosłymi, jak się bawić z rówieśnikami, co kolegom się spodoba, a czego nie lubią. Dla dziecka ze spektrum te sprawy nie są ani oczywiste, ani zrozumiałe. Ono potrzebuje wielu godzin nauki, by zrozumieć emocje malujące się na czyjejś twarzy albo kontekst danej sytuacji. To, czy ta nauka się powiedzie, zależy od wielu czynników, między innymi od tego, jakie jest nasilenie objawów i czy – oprócz spektrum autyzmu – dziecko ma zdiagnozowane inne zaburzenia. Ale wiele zależy także od wsparcia, jakie dziecko dostaje, i od sposobu, w jaki prowadzona jest terapia.

Program SPEKTRUM AUTYZMU PRO, przeznaczony do terapii dzieci w wieku 5–10 lat, został przygotowany merytorycznie przez nauczycielki i terapeutki z wieloletnim doświadczeniem. Ewa Śniegowska od 26 lat pracuje w Specjalnym Ośrodku Rewalidacyjno-Wychowawczym dla Dzieci i Młodzieży z Autyzmem w Gdańsku, działa również w Stowarzyszeniu Pomocy Osobom Autystycznym w Gdańsku i diagnozuje w kierunku autyzmu i zespołu Aspergera dzieci i młodzież z całej Polski. Agata Burczyk współpracowała ze Stowarzyszeniem Pomocy Osobom Autystycznym w Gdańsku, gdzie prowadziła terapię dzieci z autyzmem, a od 9 lat naucza w szkole podstawowej w klasie specjalnej z uczniami z autyzmem. Agnieszka Mitoraj-Hebelod 20 lat jest związana z ideą integracji. Pracuje jako nauczyciel wspomagający w szkole podstawowej, prowadzi szkolenia i warsztaty dotyczące pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Wszystkie trzy są absolwentkami licznych studiów, kursów i szkoleń, ale przede wszystkim – praktykami.

Bank pomysłów na zajęcia

Autorki programu opowiadają, że odczuwały dotkliwy brak ogólnodostępnych narzędzi, które pomagałyby w pracy nad kompetencjami społecznymi. Chodzi o sytuacje, w których trzeba uczniowi coś pokazać, wytłumaczyć na przykładzie. Brakowało im w pracy możliwości zagrania scenek, podczas których da się ćwiczyć np. proszenie o pomoc czy taktowne włączanie się do rozmowy. Zdarzało się, że same nagrywały filmiki, by pokazać uczniom przykład jakiegoś zachowania społecznego.

– Na początku pracy nad programem stworzyłyśmy bank pomysłów, którego podstawą było nasze doświadczenie pracy z bardzo różnymi dziećmi – mówi Agnieszka Mitoraj-Hebel. – Ze spotkań, burzy mózgów zebrałyśmy mnóstwo konkretnych i praktycznych sposobów na prowadzenie ciekawych zajęć. Myślę, że dzięki tej wielomiesięcznej pracy powstał zbiór bardzo różnorodny, ale jednocześnie usystematyzowany.

– Kładłyśmy nacisk na to, by ćwiczenia były uniwersalne i dawały możliwość indywidualnego podejścia do ucznia – dodaje Agata Burczyk. – Tu nie ma jednego nurtu pracy, łączymy różne metody. Tak jak w pracy z naszymi uczniami, na których patrzymy holistycznie. Proponujemy różne zajęcia, formy i metody pracy dostosowane do ich indywidualnych potrzeb i możliwości. Dzieci mają styczność ze światem, który jest złożony i różnorodny, naszym zadaniem jest stworzyć im takie warunki do nauki, aby już teraz radziły sobie w nim jak najlepiej.

Program zbudowany jest z trzech rozdziałów. Pierwszy zawiera 13 lekcji z zakresu rozpoznawania i nazywania emocji, drugi to kolejne 13 lekcji poszerzających kompetencje komunikacyjne, a trzeci składa się z 19 lekcji dotyczących funkcjonowania społecznego. Lekcje są różnorodne pod względem treści i stopnia trudności. Zadania mają bardzo różną postać: od wyboru odpowiedzi i łączenia czy przenoszenia elementów poprzez oglądanie filmów i wybieranie ich zakończenia po zadania interaktywne, które pozwalają na nagrywanie i odtwarzanie wypowiedzi czy zapisywanie zdjęć własnej ekspresji mimicznej.

Podczas pracy z programem uczeń może ćwiczyć odczytywanie emocji zawartych w tonie wypowiedzi ustnej. Razem z terapeutą analizuje tekst i emocje, jakie są w nim zawarte albo jakie może on wzbudzać. Ćwiczenia mają na celu rozwijanie aparatu mowy, trening koncentracji uwagi oraz usprawnianie umiejętności odczytywania emocji z tonu głosu osoby mówiącej.

Program SPEKTRUM AUTYZMU PRO jest atrakcyjny wizualnie, ale opracowany tak, by nie dostarczał dziecku nadmiaru bodźców. To ważne w pracy z dziećmi autystycznymi, u których często zdarza się nadwrażliwość sensoryczna.

Jak tłumaczy Ewa Śniegowska, program jest opracowany tak, by można było z niego korzystać w pracy z jednym dzieckiem albo z niewielką grupą dzieci.

– Zajęcia w grupie dają na przykład możliwość przećwiczenia trudnej umiejętności: czekania na swoją kolej, gdy kolega właśnie wykonuje polecenie – wyjaśnia terapeutka.

Każde dziecko pracujące z programem ma indywidualny profil z zapisanymi ustawieniami (np. wybiera dla siebie bohatera przewodnika, który towarzyszy mu przez cały czas wykonywania ćwiczeń, komentuje, chwali i wzmacnia dziecko). W profilu zapisują się wyniki pracy ucznia, jest tam też informacja o tym, nad czym pracował on ostatnio, co ułatwia przygotowanie się do zajęć nauczycielowi czy terapeucie. Pedagog przeprowadza dziecko przez lekcję, ale część zadań uczeń może wykonywać samodzielnie. Do ćwiczeń można wracać i wykonywać je wielokrotnie (do ćwiczeń dodane są różne historie, które losowo się zmieniają, więc zadanie o tej samej strukturze dziecko może przechodzić na różnych przykładach). To stwarza okazję, by nauczyciel stopniowo wycofywał się i pozwalał dziecku coraz bardziej samodzielnie wykonywać polecenia.

Coraz więcej dzieci, nie tylko tych z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, potrzebuje dziś wsparcia w nauce kompetencji społecznych. Są to między innymi dzieci z fobią społeczną i szkolną, ADHD, zagrożone niedostosowaniem społecznym. Praca z programem dla nich także może być atrakcyjna i pomocna.

Jak podkreślają autorki, program ma być wsparciem dla terapeuty. Nigdy nie zastąpi jego pracy, wrażliwości, wiedzy, umiejętności dostosowania wyzwań do indywidualnej sytuacji ucznia. Ale na pewno przygotowane na potrzeby programu ćwiczenia, animacje i inne formy oddziaływania dobrze uzupełniają codzienną pracę z dzieckiem, ilustrują rozmaite sytuacje i podsuwają pytania, które mogą stać się pretekstem do ważnych rozmów.

Premiera programu multimedialnego SPEKTRUM AUTYZMU PRO wydawnictwa Nowa Era już w kwietniu 2020 r.

Artykuł sponsorowany