Nowa ocena funkcjonalna ucznia. Czy nowe przepisy całkowicie zmienią zasady wydawania orzeczeń i opinii przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne?
Ministerstwo Edukacji przygotowało projekt nowego rozporządzenia regulującego wydawanie orzeczeń i opinii przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Kluczowym elementem zmian jest wprowadzenie obowiązkowej oceny funkcjonalnej, która stanie się podstawą do trafniejszego diagnozowania potrzeb uczniów i planowania adekwatnego wsparcia. Nowe przepisy mają odpowiedzieć na rosnące wyzwania w systemie edukacji i usprawnić proces orzekania. Sprawdź, jak zmienią się szczegółowe zasady działania zespołów orzekających.
Z artykułu dowiesz się m.in.:
- Dlaczego projekt rozporządzenia przewiduje wprowadzenie obowiązkowej oceny funkcjonalnej i jak może ona zmienić proces wydawania orzeczeń i opinii?
- Jakie zmiany mają przynieść planowane zmiany dla rodziców, szkół i uczniów z niepełnosprawnościami?
- W jaki sposób poradnie psychologiczno-pedagogiczne będą musiały przygotować się do nowych obowiązków, jeśli projekt zostanie przyjęty?
- Kiedy mają wejść w życie projektowane przepisy i jakie etapy wdrażania zaplanowano?
Nowe rozporządzenie w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych – dlaczego jest potrzebne?
W ostatnich latach liczba dzieci i uczniów wymagających specjalistycznego wsparcia wzrosła niemal dwukrotnie. Dane z Systemu Informacji Oświatowej pokazują, że w roku szkolnym 2015/2016 było 150 tysięcy uczniów z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego, a w roku szkolnym 2024/2025 już 343 tysiące. Szczególnie szybko rośnie liczba dzieci z autyzmem, w tym zespołem Aspergera – w ciągu dekady dziesięciokrotnie
Dotychczasowy system orzekania przestał odpowiadać na potrzeby szkół, rodziców i samych poradni. Obciążenie pracą zespołów powodowało długie oczekiwanie na dokumenty, a rodziny miały utrudniony dostęp do wsparcia. Nowe rozporządzenie ma to zmienić.
Najważniejsze założenia zmian w zasadach wydawania orzeczeń i opinii
1. Większa dostępność pomocy. Dotąd tylko wybrane poradnie mogły wydawać orzeczenia dla dzieci niesłyszących, słabosłyszących, niewidomych, słabowidzących i z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Teraz każda publiczna poradnia będzie mogła wydawać orzeczenia dla tych grup – zgodnie z przypisanym terenem działania. Dzięki temu wsparcie stanie się bardziej dostępne i skróci się czas oczekiwania.
2. Usprawnienie pracy zespołów. Nowe przepisy wprowadzą elastyczność w składach zespołów orzekających. Lekarz nie będzie musiał uczestniczyć w każdym posiedzeniu – przewodniczący zdecyduje, kiedy jego udział jest konieczny. Możliwe będzie także włączanie innych specjalistów, np. tyflopedagogów, surdopedagogów czy psychoterapeutów uzależnień, w zależności od indywidualnej sytuacji dziecka
3. Szybsza diagnoza i prostsze procedury. W projekcie istotnie ograniczono formalności, m.in. wprowadzono możliwość składania wniosków elektronicznych, uproszczono wzory orzeczeń i opinii. Zespoły będą miały obowiązek wydawać orzeczenia o kształceniu specjalnym w terminie do 30 dni, a w wyjątkowych sytuacjach – do 60 dni. Dla indywidualnego nauczania termin wynosi maksymalnie 14 dni
MEN chce ułatwienia dostępu do orzeczeń i opinii dla dzieci i uczniów
Nowe rozporządzenie ma ułatwić rodzicom i uczniom dostęp do orzeczeń i opinii. Rodzice zyskają możliwość szybszego uzyskania dokumentów – dzięki uproszczonej procedurze wnioskowania i skróconym terminom wydawania orzeczeń. Wniosek będzie można złożyć nie tylko papierowo, ale również elektronicznie, załączając skany dokumentacji medycznej i edukacyjnej. Jeśli dokumentacja okaże się niepełna, przewodniczący zespołu wezwie rodziców do uzupełnienia braków w określonym terminie, co pozwoli uniknąć przeciągania sprawy
Nowością będzie także obowiązek złożenia przez jednego z rodziców oświadczenia o przyczynie braku podpisu drugiego rodzica. To rozwiązanie ma zapobiegać opóźnieniom wynikającym z konfliktów między rodzicami i zagwarantować, że procedura nie zostanie wstrzymana z powodów formalnych
Pojawi się ocena funkcjonalna – włączenie nauczycieli szkolnych w proces diagnozy
Projektowane przepisy wymagają, by poradnia przed wydaniem orzeczenia lub opinii zawsze otrzymywała kompleksową charakterystykę funkcjonowania dziecka w środowisku przedszkolnym lub szkolnym. Opinia musi zawierać nie tylko opis trudności, ale także mocne strony, uzdolnienia i efekty dotychczasowego wsparcia.
Dzięki temu orzeczenia mają być lepiej dopasowane do realnych potrzeb uczniów, a szkoły – zobowiązane do przygotowania pełnych informacji. W ten sposób staną się aktywnym uczestnikiem procesu diagnostycznego
Warto zauważyć, że zmiany w dużym stopniu dotyczą uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, wadami słuchu i wzroku. W nowych przepisach wprowadzony ma być obowiązek uwzględniania barier środowiskowych i stosowania odpowiednich narzędzi diagnostycznych – w tym testów niewerbalnych i metod kulturowo neutralnych.
Ponadto orzeczenia mają wskazywać wszystkie możliwe formy kształcenia, począwszy od tej najkorzystniejszej, z uwzględnieniem zasobów szkoły i potrzeb dziecka.
Wsparcie dla dzieci z mniejszości narodowych i etnicznych oraz uczniów z barierami językowymi
Projekt rozporządzenia podkreśla również szczególne podejście do orzeczeń i opinii dotyczących dzieci należących do mniejszości narodowych, etnicznych, społeczności posługujących się językiem regionalnym oraz uczniów, którzy nie znają języka polskiego lub znają go w stopniu niewystarczającym do korzystania z nauki. Ministerstwo Edukacji Narodowej wskazuje, że w procesie diagnostycznym niezbędna jest identyfikacja barier językowych i kulturowych, które mogą wpływać na funkcjonowanie dziecka w placówce. Pracownicy poradni zostaną zobowiązani do stosowania narzędzi diagnostycznych niewerbalnych i kulturowo neutralnych, co ma zapewnić rzetelne ocenianie, niezależnie od pochodzenia ucznia.
Projektowane rozwiązania wpisują się w ideę edukacji włączającej, zakładając indywidualne podejście do każdego dziecka. W procesie orzekania możliwe będzie włączenie asystentów międzykulturowych lub osób posługujących się językiem kraju pochodzenia ucznia. Dzięki temu opinie i orzeczenia będą lepiej dopasowane do potrzeb uczniów oraz ułatwią organizację odpowiedniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole. Nowy system oceniania ucznia, oparty na kompleksowej analizie funkcjonowania, ma ułatwić planowanie pomocy, która wspiera zarówno rozwój edukacyjny, jak i integrację społeczną dzieci z różnych środowisk.
Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?
Rozporządzenie ma wejść w życie w terminie 14 dni po ogłoszeniu (a zatem już we wrześniu 2025 r.), ale niektóre jego przepisy będą wdrażane stopniowo:
- od 1 kwietnia 2026 r. zaczną obowiązywać przepisy dotyczące szczegółowej oceny funkcjonowania dziecka i nowych zasad opinii szkoły.
- poradnie będą miały czas do 1 września 2026 r., by dostosować warunki działania do rozszerzonych zadań związanych z wydawaniem orzeczeń dla dzieci niesłyszących, niewidomych i z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.
Jak poradnie i szkoły mają się przygotować do wprowadzenia diagnozy funkcjonalnej?
Nowe przepisy nałożą na poradnie obowiązek dostosowania warunków działania do nowych wymogów. Do 1 września 2026 r. wszystkie publiczne poradnie będą musiały:
- przygotować kadrę – pracownicy mają możliwość udziału w bezpłatnych szkoleniach organizowanych przez Ośrodek Rozwoju Edukacji i Instytut Badań Edukacyjnych,
- wdrożyć nową kulturę diagnozy, opartą na modelu biopsychospołecznym, który uwzględnia nie tylko deficyty, ale i zasoby dziecka,
- zaktualizować procedury – w tym elektroniczny obieg dokumentów i stosowanie nowych wzorów orzeczeń i opinii
Analiza projektu nowego rozporządzenia nie pozostawia wątpliwości – resort edukacji chce zwiększyć rolę przedszkoli i szkół w procesie diagnozowania orzekania. Dyrektorzy i nauczyciele muszą przygotować się na:
- obserwację funkcjonalną prowadzoną w ramach nowego modelu diagnozy, która umożliwia rzetelną ocenę potrzeb ucznia poprzez identyfikację jego mocnych stron, barier i warunków środowiskowych wpływających na funkcjonowanie w placówce
- terminowe przygotowywanie opinii o funkcjonowaniu dziecka – dokument ten ma być przekazywany do poradni w ciągu 7 dni od otrzymania wniosku,
- dokładne opisanie mocnych stron, trudności, potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz dotychczasowych działań wspierających,
- współpracę z poradnią w zakresie wdrażania zaleceń z orzeczeń, w tym z organizacją zajęć rewalidacyjnych, dostosowaniem metod nauczania i przygotowaniem środowiska szkolnego do potrzeb ucznia
