Godziny doraźnych zastępstw – nowe zasady przydzielania nauczycielom zastępstw doraźnych
W roku szkolnym 2025/2026 w życie mają wejść zmiany w Karcie Nauczyciela, których celem jest m.in. uporządkowanie zasad organizowania godzin doraźnych zastępstw. Nowelizacja ma chronić nauczycieli przed nadużyciami i zapewnić, że wsparcie dla uczniów, w tym pomoc psychologiczno-pedagogiczna oraz inne zajęcia objęte tygodniowym pensum nauczyciela nie będą zakłócane przez dodatkowe obowiązki.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Kiedy dyrektor szkoły będzie mógł przydzielić nauczycielowi godzinę doraźnego zastępstwa, a kiedy będzie to zabronione?
- Jakie wyjątki od zakazu realizacji zastępstw w czasie zajęć z planu przewidują nowe przepisy?
- Czy nauczyciel będzie mógł odmówić wykonania polecenia dyrektora ?
- Kiedy godziny doraźnych zastępstw będą dodatkowo wynagradzane, a kiedy nie?
Czym są godziny doraźnych zastępstw?
Zgodnie z art. 35 ust. 2a Karty Nauczyciela, godzina doraźnego zastępstwa to przydzielona nauczycielowi godzina zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych, realizowana ponad tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin w zastępstwie za nieobecnego nauczyciela. Do tej pory przepisy nie precyzowały jednoznacznie, kiedy można takie zastępstwa zlecać, co prowadziło do sytuacji niepożądanych.
Problemy w praktyce – zgłoszenia od nauczycieli i związków zawodowych
Zarówno nauczyciele, jak i reprezentujące ich związki zawodowe alarmowali Ministerstwo Edukacji, że godziny doraźnych zastępstw bywają przydzielane w sposób sprzeczny z interesem ucznia i pracownika. W praktyce niektórzy dyrektorzy szkół organizowali zastępstwa w godzinach, w których nauczyciel powinien prowadzić własne zajęcia ujęte w planie. Najczęściej dotyczyło to nauczycieli bibliotekarzy, psychologów, pedagogów, logopedów oraz nauczycieli świetlic.
Taka organizacja pracy prowadziła do dezorganizacji udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, ograniczenia dostępności specjalistów oraz nakładania na nauczycieli dodatkowych obowiązków bez dodatkowego wynagrodzenia. Nowe przepisy mają wyeliminować te nieprawidłowości.
Nowe regulacje w Karcie Nauczyciela – art. 42 ust. 2ca–2cc
Projekt nowelizacji Karty Nauczyciela przewiduje dodanie do art. 42 trzech nowych przepisów (ust. 2ca, 2cb i 2cc), które szczegółowo regulują warunki, na jakich można przydzielać godziny doraźnych zastępstw. Najważniejsze założenia to:
1. Zakaz zastępstw kosztem zajęć realizowanych w ramach pensum
Zgodnie z nowym art. 42 ust. 2ca, godziny doraźnych zastępstw nie mogą być realizowane w czasie, w którym nauczyciel prowadzi zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze ustalone w jego planie zajęć. Zakaz ten dotyczy również nauczycieli specjalistów, prowadzących zajęcia indywidualne czy grupowe na rzecz uczniów.
2. Wyjątek: brak możliwości zrealizowania pensum z przyczyn szkolnych
W art. 42 ust. 2cb przewidziano jednak wyjątek – jeśli z przyczyn leżących po stronie szkoły (np. wycieczka klasy), nauczyciel nie może zrealizować zaplanowanych zajęć w danym dniu, dyrektor może przydzielić mu doraźne zastępstwo w tym czasie. W takim przypadku nauczyciel nie otrzyma dodatkowego wynagrodzenia, gdyż zastępstwo odbywa się w ramach obowiązkowego tygodniowego wymiaru godzin.
Przykład: Nauczyciel miał prowadzić zajęcia z klasą, która pojechała na wycieczkę. Nie jedzie jako opiekun, więc dyrektor może przydzielić mu zastępstwo w innej klasie w tym samym czasie. W takim przypadku nie przysługuje dodatkowe wynagrodzenie.
3. Wyjątek: zgoda nauczyciela na przydzielanie godzin doraźnych zastępstw
Zgodnie z art. 42 ust. 2cc, w szczególnie uzasadnionych przypadkach godziny doraźnych zastępstw mogą być realizowane za zgodą nauczyciela, nawet jeśli kolidują z planem zajęć – pod warunkiem że nie są to zajęcia prowadzone bezpośrednio z uczniami. W takim przypadku nauczyciel zrealizuje swoje zajęcia w innym terminie ustalonym z dyrektorem.
To rozwiązanie wprowadza większą elastyczność, ale równocześnie zabezpiecza interes uczniów – nie może dojść do sytuacji, w której dzieci nie mają zapewnionej opieki lub terapii, ponieważ nauczyciel w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć pracuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela.
Zmiany w Karcie Nauczyciela – co oznaczają dla czasu pracy nauczyciela?
Od 1 września 2025 r. organizacja doraźnych zastępstw będzie musiała zostać dostosowana do nowych przepisów. Dyrektorzy nie będą mogli przydzielać ich w dowolnym momencie – szczególnie nie wolno będzie „zdejmować” nauczyciela z jego obowiązkowych zajęć, aby pełnił zastępstwo.
Nowe przepisy szczególnie chronią nauczycieli specjalistów i tych, którzy nie prowadzą zajęć klasowych, a ich plan pracy jest trudniejszy do skontrolowania. Wreszcie ich czas pracy zostaje jednoznacznie uregulowany, co powinno ograniczyć praktyki dezorganizujące ich podstawowe obowiązki.
Koniec z nieodpłatnym zastępstwem
Nowelizacja przepisów ma zakończyć praktyki polegające na zlecaniu nauczycielom doraźnych zastępstw w czasie ich godzin pracy wynikających z tygodniowego pensum – bez dodatkowego wynagrodzenia. Nowe regulacje wprost wskazują, że godziny doraźnych zastępstw mają być płatne jako dodatkowe godziny pracy, o ile nie wchodzą w czas przewidziany na realizację planowych zajęć. Dzięki temu nauczyciele – zwłaszcza nauczyciele specjaliści czy bibliotekarze – nie będą już wykonywać dodatkowych obowiązków bez wynagrodzenia, a organizacja pracy szkoły stanie się bardziej przejrzysta i sprawiedliwa.
Planowane zmiany w Karcie Nauczyciela mają przede wszystkim zagwarantować przejrzystość w organizowaniu doraźnych zastępstw i zabezpieczyć interesy uczniów oraz nauczycieli. Zajęcia ujęte w planie, zwłaszcza te prowadzone bezpośrednio z uczniami, nie mogą być wypierane przez zastępstwa – chyba że nauczyciel wyrazi zgodę, a jego obowiązki zostaną wykonane w innym terminie.
