Czy będą zmiany w kształceniu specjalnym? MEN odpowiada na interpelację

Ministerstwo Edukacji Narodowej pracuje nad całościową reformą systemu kształcenia i udzielania wsparcia psychologiczno-pedagogicznego, aby w jak największym stopniu odpowiadały one na szczególne potrzeby edukacyjne uczniów.

W procesie kształcenia i wychowania należy uwzględniać szczególne potrzeby uczniów, w tym te wynikające z:

• niepełnosprawności,

• problemów zdrowotnych, ale też

• uzdolnień uczniów.

Aby przygotować uczniów do wyzwań współczesnego świata podstawy programowe kształcenia ogólnego powinny uwzględniać – oprócz kompetencji przedmiotowych – rozwijanie m.in. umiejętności:

• współpracy, rozwiązywania problemów, krytycznego myślenia, a także

• społeczno-emocjonalnych istotnych z punktu widzenia rozwoju osobowego młodego człowieka, zdolności adaptacji.

W związku z powyższym 28 czerwca 2024 r. podpisano rozporządzenia zmieniające podstawę programową kształcenia ogólnego dla 18 przedmiotów w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych. Usunięto lub ograniczono głównie te treści: 

• nadmiarowe na danym etapie edukacyjnym, 
• niemożliwe lub bardzo trudne do zrealizowania w praktyce szkolnej.

Wprowadzono zmiany, które wymagają w większym niż dotychczas zakresie:

• rozwijania umiejętności praktycznych zamiast wiedzy teoretycznej oraz

• korzystania w procesie nauczania z cyfrowych narzędzi oraz zasobów edukacyjnych dostępnych w internecie.

Na przykład w przypadku podstawy programowej języka polskiego eksperci zaproponowali ograniczenie zarówno treści nauczania (wymagań szczegółowych) jak i listy lektur obowiązkowych, tak aby możliwe było realizowanie poszczególnych wymagań w wydłużonym czasie.

W MEN trwają prace nad przygotowaniem kompleksowej zmiany podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego wszystkich przedmiotów w poszczególnych typach szkół. We współpracy z Instytutem Badań Edukacyjnych prowadzone są analizy i badania, które pomóc mają w opracowaniu „profilu absolwenta“ z uwzględnieniem typów szkół. Opracowany profil kompetencyjny będzie punktem wyjścia do wprowadzania zmian w polskim systemie edukacji, w tym w podstawach programowych.

W interpelacji MEN przypomina, że zgodnie z obecnym stanem prawnym szkoła i nauczyciele zobowiązani są do zindywidualizowanego wspomagania rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb i możliwości. Każdemu uczniowi należy zapewnić takie warunki (czas, wsparcie nauczyciela i szkoły, odpowiednie pomoce dydaktyczne) aby mógł opanować oczekiwane wiadomości i umiejętności.

W przypadku uczniów z niepełnosprawnością, w tym z niepełnosprawnością intelektualną, dostosowanie programu nauczania wynikającego z podstawy programowej odbywa się na podstawie indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego (IPET).

Szkoła ma obowiązek zapewnić uczniowi objętemu kształceniem specjalnym:

• realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego;

• warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne – odpowiednie, ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów;

• dostosowane do potrzeb zajęcia specjalistyczne;

• inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne;

• integrację uczniów ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z uczniami pełnosprawnymi;

• przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym.

Ministerstwo Edukacji Narodowej kontynuuje prace nad przygotowaniem systemowych rozwiązań na rzecz podnoszenia jakości wsparcia dla wszystkich dzieci i uczniów zgodnie z metodologią oceny funkcjonalnej. Ocena funkcjonalna to proces rozpoznawania u dzieci i uczniów: 

• zasobów - mocnych stron oraz
• trudności - potrzeb.

Obejmuje także identyfikowanie czynników środowiskowych, które na nich oddziałują w sposób:

• pozytywny - wspierają rozwój, ułatwiają im aktywność i uczestniczenie oraz 
• negatywny - stanowią bariery, hamują jego optymalne funkcjonowanie.

Na zlecenie MEN opracowano szereg narzędzi wspierających identyfikację potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dzieci i młodzieży oraz planowanie i udzielanie na tej podstawie pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolach, szkołach i placówkach. Opracowano również bezpłatne elektroniczne zestawy narzędzi do oceny obszarów: emocjonalno-społecznego, osobowościowego i poznawczego dzieci i młodzieży.

W ramach projektu Instytutu Badań Edukacyjnych "Wspieranie dostępności edukacji dla wszystkich osób uczących się" przygotowane zostały poradniki dotyczące stosowania strategii projektowania uniwersalnego w edukacji oraz wprowadzania racjonalnych usprawnień. Poradniki zostaną upowszechnione w nowym roku szkolnym 2024/2025.

Ministerstwo edukacji przygotowało również ofertę nieodpłatnych dla uczestników studiów podyplomowych. Studia te, finansowane z budżetu MEN, zostały uruchomione w 2022 r. na czterech kierunkach, a w 2023 r. na sześciu kierunkach.

W 16 województwach zrealizowano szkolenia współfinansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego dla nauczycieli, dyrektorów, przedstawicieli organów zewnętrznych. Minister uruchomił także działania związane z przygotowaniem dodatkowej oferty szkoleniowej dla kadry nauczycieli specjalistów w oświacie oraz narzędzia, które na co dzień wspierają realizację przypisanych im zadań.

Działania te prowadzone są we współpracy z kadrą uczelni i instytutów badawczych, co pozwala na rozwijanie warsztatu pracy w oparciu o współczesną wiedzę z dziedziny pedagogiki, psychologii i neurobiologii, a także z wykorzystaniem nowoczesnych technologii oraz metod uczenia się osób dorosłych o potwierdzonej naukowo skuteczności (uczenie się poprzez działanie).

MEN przypomina, że w przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki 14 września 2023 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli umożliwiają uznanie przez dyrektora szkoły lub placówki kwalifikacji nauczycielowi, który ukończył studia na innym kierunku - nieodpowiadającym ściśle nauczanemu przedmiotowi. Jednak efekty uczenia się na takim innym kierunku, w kategoriach wiedzy i umiejętności powinny obejmować treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć określone w podstawie programowej dla tego przedmiotu lub tych zajęć na odpowiednim etapie edukacyjnym.

W interpelacji przypomniano również, że zgodnie z Kartą Nauczyciela nauczycielowi odbywającemu przygotowanie do zawodu nauczyciela dyrektor szkoły jest zobowiązany przydzielić mentora spośród nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych.

Wspomaganie nauczycieli należy także do zadań nauczyciela-doradcy metodycznego, o którym mowa w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 28 maja 2019 r. w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli.

Ponadto w trakcie studiów przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela wymagane jest odbycie przez studenta praktyki zawodowej w wymiarze 150 godzin.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela ogólne efekty kształcenia przyszłych nauczycieli zawierają treści kształcenia odnoszące się do zagadnienia edukacji uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz sposobów realizacji zasady inkluzji (włączenia, integracji). 

Przyszły nauczyciel w trakcie kształcenia na studiach zapoznaje się z normami, procedurami i dobrymi praktykami stosowanymi w działalności pedagogicznej również w szkołach specjalnych oraz integracyjnych. 

Absolwenci wszystkich kierunków studiów nauczycielskich (nie tylko na kierunku pedagogika) powinni posiadać umiejętność pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. MEN podjął współpracę ze środowiskiem akademickim mającą na celu doprecyzowanie wymagań w tym zakresie.

Ponadto MEN powołał Zespół do spraw pragmatyki zawodowej nauczycieli, który zajmie się zgłaszanymi postulatami o zmianę niektórych rozwiązań systemowych dotyczących organizacji i warunków pracy nauczycieli. W ramach zespołu powołane zostały grupy robocze, m.in. grupa do spraw awansu zawodowego i oceny pracy nauczycieli oraz grupa robocza ds. wynagrodzeń nauczycieli.

W obecnym stanie prawnym zespół orzekający o potrzebie kształcenia specjalnego, działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej lub publicznej poradni specjalistycznej, określa w orzeczeniu wszystkie możliwe formy kształcenia specjalnego, poczynając od najkorzystniejszej dla dziecka lub ucznia, według zespołu.

Mogą one dotyczyć wskazania formy kształcenia specjalnego m.in.:

• w szkole (oddziale) ogólnodostępnej, integracyjnej lub specjalnej – w przypadku uczniów niepełnosprawnych,

• w ośrodku rewalidacyjno-wychowawczym – w przypadku dzieci lub uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi.

Natomiast wyboru formy kształcenia dla swojego dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, dokonuje rodzic. Aktualnie możliwe jest wydanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego na okres roku szkolnego.