Zmiany w organizacji religii i edukacji zdrowotnej – co z prawami rodziców i autonomią Kościoła

W interpelacji zadano następujące pytania dotyczące organizacji religii i edukacji zdrowotnej:

Decyzja o zmianie wymiaru godzinowego zajęć oraz zasady ich organizacji została podjęta w związku z nieproporcjonalnością siatki godzin poszczególnych zajęć edukacyjnych – podkreśla MEN w swojej odpowiedzi.

W swojej odpowiedzi MEN wyjaśnia i potwierdza, że:

• podstawą prawną do wydania nowelizacji rozporządzenia jest art. 12 ust. 2 ustawy o systemie oświaty;
• przed wydaniem rozporządzenia, Ministerstwo Edukacji Narodowej przeanalizowało orzecznictwo, w szczególności Trybunału Konstytucyjnego obradującego.

Jak wynika z orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 20 kwietnia 1993 r. (sygn. akt U 12/92): „Pojęcie »w porozumieniu« użyte przez ustawodawcę nie może […] być traktowane, jako równoznaczne z pojęciem zgody wszystkich działających w Polsce Kościołów i związków wyznaniowych. Gdyby ustawodawca chciał nadać pojęciu porozumienia taką treść wyraźnie by to sformułował w art. 12 ust. 2 ustawy o systemie oświaty. Musiałby się jednak wówczas pogodzić z tym, że przepis taki byłby martwy i tym samym pozostawałby w kolizji z wolą ustawodawcy wyrażoną w art. 12 ust. 1 cytowanej ustawy, tj. z wprowadzeniem zasady dobrowolnego nauczania religii w szkołach publicznych. Byłoby to więc niezgodne z ową zasadą domniemania racjonalnego ustawodawcy. Dodatkowym argumentem przemawiającym za tym, że nie było zamiarem ustawodawcy stawianie znaku równości między »porozumieniem« a »zgodą« jest fakt, że w ustawie o systemie oświaty nawet nie przewidziano żadnego trybu rozstrzygania ewentualnych sporów między podmiotami, w porozumieniu z którymi Minister Edukacji Narodowej miał wydać rozporządzenie wykonawcze. W tej sytuacji pojęcie »w porozumieniu« użyte w ustawie o systemie oświaty oznacza dla Ministra Edukacji Narodowej jedynie obowiązek zebrania informacji i wymiany poglądów o stanowiskach wszystkich Kościołów i związków wyznaniowych zainteresowanych nauczaniem religii w szkołach publicznych, aby móc najpełniej uwzględnić ich oczekiwania, pozostając w zgodzie z przepisami Konstytucji i ustawami”.

Orzeczenie to potwierdza, że tryb wydania omawianych rozporządzeń był zgodny z prawem.

Kościoły i związki wyznaniowe zostały zaproszone do uczestnictwa w procesie opiniowania projektu rozporządzenia. Projektodawca ustosunkował się do ich uwag co można sprawdzić na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji.

W odpowiedzi czytamy, że: Ministerstwo Edukacji Narodowej zebrało informacje i wymieniło poglądy pomiędzy stroną wyznaniową a Resortem^[4], starając się możliwie najpełniej uwzględnić ich oczekiwania. Obowiązek „możliwie najpełniejszego uwzględnienia oczekiwań” wynikający z ww. orzeczenia nie oznacza jednak obowiązku bezwarunkowej zgody na każde żądanie strony wyznaniowej. To bowiem sprawiłoby, że w tym zakresie de facto państwem rządziłyby związki wyznaniowe (co byłoby sprzeczne z art. 146 ust. 1–2 Konstytucji RP wskazującym, że to Rada Ministrów prowadzi politykę państwa). W dodatku, takie oczekiwanie byłoby niemożliwe do spełnienia, ponieważ nierzadko uwagi i spostrzeżenia poszczególnych Kościołów i związków wyznaniowych były ze sobą sprzeczne.

Zmiany w organizacji religii oraz wprowadzenie edukacji dla bezpieczeństwa nie są sprzeczne z art. 53 ust. 3 Konstytucji RP. Rodzice nadal mają prawo zapisać lub wypisać dziecko z zajęć religii lub etyki.

MEN podkreśla, że szanuje autonomię Kościołów i związków wyznaniowych (art. 25 ust. 3 Konstytucji RP):

1. Nauczanie religii odbywa się zgodnie z programem ustalonym przez władzę kościelną, pod zwierzchnictwem – w przypadku Kościoła katolickiego – biskupa diecezjalnego (art. 18 ust. 2–3 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, art. 12 ust. 2 Konkordatu).
2. Nauczyciele religii muszą posiadać – w przypadku Kościoła katolickiego – misję kanoniczną od biskupa diecezjalnego uprawniającą do nauczania tego przedmiotu (art. 12 ust. 3 Konkordatu).
3. Lekcje religii wizytują wizytatorzy wyznaczeni przez właściwe władze kościelne. W przypadku Kościoła katolickiego – biskupów diecezjalnych (§ 11 ust. 1 rozporządzenia w sprawie organizowania sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach).

Zdaniem MEN zmiany mają charakter wyłącznie organizacyjno-techniczny.

W odpowiedzi MEN czytamy, że:

1. Podstawa programowa przedmiotu edukacja zdrowotna została przygotowana z poszanowaniem przepisów Konstytucji RP oraz z uwzględnieniem wieku i rozwoju psychofizycznego uczniów, którzy będą uczęszczać na te zajęcia.
2. Projekt podstawy programowej edukacji zdrowotnej został objęty procesem uzgodnień, konsultacji publicznych i opiniowania.
3. W ramach konsultacji uwagi do podstawy programowej zgłosić mogli wszyscy zainteresowani, w tym nauczyciele, rodzice i uczniowie.
4. Dodatkowo o zaopiniowanie projektu poproszono również m.in. Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Radę Dialogu Społecznego, Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego oraz Komisję Wspólną Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych.

Uwagi, opinie, komentarze i odpowiedzi na nie są dostępne na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji.

Aby lepiej dostosować treści programowe podstaw do potrzeb uczniów oraz aktualnych wyzwań zdrowotnych i społecznych, wprowadzono modyfikacje wynikające:

• z sugestii ekspertów;
• opinii zgłaszanych przez uczestników konsultacji (w tym nauczycieli, rodziców i przedstawicieli różnych instytucji oraz organizacji publicznych, jak i niepublicznych, w szczególności zajmujących się problematyką zdrowia, edukacji, wychowania i bezpieczeństwa);
• z opinii i sugestii organizacji pozarządowych, ekspertów i praktyków.

Wspomniane modyfikacje (po uwzględnieniu wyników konsultacji) to:

• poszerzenie oraz uszczegółowienie treści dotyczących cukrzycy i nadwagi;
• rozwinięcie zagadnień związanych z dbałością o środowisko;
• dodanie bardziej szczegółowych informacji na temat alergenów;
• podkreślenie wagi więzi małżeńskich, partnerskich oraz rodzinnych, uwzględnienie ich w dziale „Zdrowie społeczne”;
• dodanie nowych treści dotyczących profilaktyki niedosłuchu;
• uszczegółowienie treści dotyczących zagrożeń w Internecie, w tym dodanie informacji o patostreamingu oraz wyzwaniach internetowych (tzw. challenge);
• wzmocnienie treści budujących odpowiednią postawę i zrozumienie wobec osób z niepełnosprawnością;
• doprecyzowanie kwestii związanych z zagrożeniami wynikającymi z przyjmowania leków w celach innych niż wskazania medyczne;
• uszczegółowienie treści dotyczących rozpoznawania zagrożeń związanych z aktywnością fizyczną. Uzupełniono treść o nowe elementy: „zagrożenia związane z aktywnością fizyczną na powietrzu w czasie epizodów smogowych, a także w miejscach ze zwiększoną emisją zanieczyszczeń powietrza, np. przy drogach.”;
• dodanie – w treściach dotyczących oceny świeżości produktów spożywczych – zapisu: „szacuje zapotrzebowanie na produkty spożywcze, aby unikać ich marnotrawienia”.

Podstawa programowa edukacji zdrowotnej została przygotowana holistycznie, z uwzględnieniem wieku i rozwoju psychofizycznego uczniów, którzy będą uczęszczać na te zajęcia. Obejmuje ona dziesięć działów:

Zdaniem MEN:

• brak jest jakiejkolwiek ideologizacji przedmiotu edukacja zdrowotna;
• budzące wątpliwości zagadnienia natury zdrowia seksualnego są jedynie jednym z dziesięciu działów tego przedmiotu;
• dział zdrowia seksualnego nie porusza treści kontrowersyjnych, stawia m.in. na bezpieczeństwo i profilaktykę chorób wenerycznych;
• zajęcia prowadzone są przez wykwalifikowanych nauczycieli, a nie przez tzw. edukatorów.

Ponadto zajęcia z edukacji zdrowotnej:

1) są dobrowolne (zdecydowano, że nowy przedmiot będzie nieobowiązkowy);

• edukacja zdrowotna jest organizowana w szkołach analogicznie jak dotychczasowe zajęcia Wychowanie do życie w rodzinie;
• uczniowie niepełnoletni nie będą brać udziału w zajęciach, jeżeli ich rodzice zgłoszą dyrektorowi szkoły rezygnację w formie pisemnej;
• uczniowie pełnoletni sami będą mogli zaś złożyć rezygnację z zajęć;

2) po roku realizacji zostaną poddane ewaluacji przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.