Uwagi RPO w sprawie zmian ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy

Projekt przewiduje strategie umożliwiające integrację obywateli Ukrainy w polskim systemie oświatowym. Wystąpienia Rzecznika Obrony Praw Obywatelskich podkreślają potrzebę wsparcia uczniów z doświadczeniem uchodźczym, w tym zwiększenie liczby asystentów międzykulturowych oraz zapewnienie finansowania ich zatrudnienia. Zmiany te zawarto w projekcie, a RPO ocenił je pozytywnie.

RPO zwraca uwagę, że znaczna liczba dzieci z Ukrainy nie uczestniczy w żadnym systemie edukacyjnym. W związku z tym konieczne jest wypracowanie odpowiednich rozwiązań w tym zakresie. Zdaniem Rzecznika opracowanie ostatecznych rozwiązań dotyczących uzależnienia wypłaty świadczeń wychowawczych od spełniania obowiązku szkolnego powinno być poparte
szerokimi konsultacjami.

Proponowana zmiana może bowiem prowadzić do pogorszenia sytuacji małoletnich obywateli Ukrainy należących do grup wrażliwych. Należy pamiętać o:

• uczniach z niepełnosprawnościami,
• osobach ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz
• uczniach pochodzenia romskiego, którzy są szczególnie narażeni na marginalizację społeczną.

Uczniowie i uczennice należący do tych grup spotykają się z barierami polegającymi na niedostosowaniu lokalnych szkół do ich szczególnych potrzeb oraz z uprzedzeniami i stygmatyzacją ze strony lokalnej społeczności. Wskazane trudności mogą w niektórych sytuacjach prowadzić do niespełniania obowiązku szkolnego bez winy rodzin, dla których świadczenie wychowawcze nierzadko pozostaje jedynym lub podstawowym źródłem utrzymania. 

Zdaniem RPO dla wielu osób, w szczególności należących do wymienionych grup, świadczenie wychowawcze stanowi niezbędne wsparcie w pokryciu wydatków związanych z wychowaniem i utrzymaniem dzieci. Jego zdaniem rozwiązanie uzależniające wypłatę świadczenia wychowawczego od spełniania obowiązku szkolnego, może prowadzić do pogłębienia wykluczenia społecznego osób, które są na nie najbardziej narażone.

Zdaniem RPO brak efektywnej strategii integracji może długoterminowo negatywnie wpływać na sytuację tych dzieci.

Podkreślana jest potrzeba opracowania adekwatnych rozwiązań wspierających integrację, z uwzględnieniem szerokich konsultacji społecznych. Należy zwrócić uwagę na ryzyko pogorszenia sytuacji grup wrażliwych, takich jak dzieci z niepełnosprawnością czy pochodzenia romskiego.

Planowane zmiany mają pozbawić niepubliczne szkoły dla dorosłych oraz branżowe i policealne placówki edukacyjne prowadzone przez niesamorządowe podmioty prawa do dotacji oświatowych. 

Planowane zmiany pozbawiają:

• niepubliczne szkoły podstawowe dla dorosłych,
• licea ogólnokształcące dla dorosłych,
• branżowe szkoły II stopnia oraz
• szkoły policealne prowadzone przez osoby prawne niebędące jednostkami samorządu
• terytorialnego oraz osoby fizyczne,

prawa do dotacji oświatowej na uczniów objętych ustawą o pomocy, które w innym wypadku by im przysługiwały.

Zastrzeżenia RPO budzi jedynie termin wprowadzenia oczekiwanej zmiany.

Z uzasadnienia ustawy zmieniającej dotacje na uczniów objętych ustawą o pomocy, mają zostać przywrócone od dnia 1 września 2025 r. Potrzeba wprowadzenia zmiany art. 50a ustawy o pomocy we wcześniejszym terminie była sygnalizowana Rzecznikowi Praw Obywatelskich.

Zdecydowana większość szkół policealnych (79,9%) jest zarządzana przez podmioty sektora prywatnego. Natomiast publiczne szkoły policealne (które stanowią zaledwie 20,1%) nie są w stanie zapewnić wystarczającej liczby miejsc dla uchodźców z Ukrainy.

Dlatego też RPO zaznacza, że korzystna będzie wcześniejsza realizacja tych zmian.

Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich prosi podsekretarza stanu w MSWiA o uwzględnienie uwag w toku dalszych prac nad projektem.