Od 1 września 2023 r. nowe rozporządzenie w sprawie kwalifikacji nauczycieli

Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu, wydanie nowego rozporządzenia w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli jest konieczne ze względu na zmiany w sposobie kształcenia nauczycieli, które:

• zostały wprowadzone:

• ustawą z 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce,
• rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 25 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela.
• zostaną wprowadzone przepisami zmieniającymi rozporządzenie w sprawie standardu kształcenia (aktualnie w opracowaniu). Projektowane zmiany mają umożliwić:

• kształcenie przyszłych nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych, praktycznej nauki zawodu i nauczycieli języka regionalnego na studiach pierwszego stopnia lub studiach drugiego stopnia lub jednolitych studiach magisterskich;
• uzyskanie na studiach podyplomowych przygotowania pedagogicznego do nauczania języka obcego absolwentom studiów pierwszego stopnia lub studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich na kierunku, których program studiów nie określał efektów uczenia się uwzględniających wiedzę i umiejętności obejmujących treści nauczania określone w podstawie programowej tego języka obcego, a którzy legitymują się znajomością tego języka odpowiednią do wymagań określonych w przepisach rozporządzenia w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli.

Nowe rozporządzenie będzie dotyczyło wszystkich nauczycieli. Uwzględni ono natomiast fakt, iż część z nich uzyskała kwalifikacje w czasie obowiązywania tzw. starego standardu, a część – po wejściu w życie nowego standardu kształcenia nauczycieli.

Dla osób, które rozpoczęły studia po 3 sierpnia 2019 r., będą obowiązywały nowe wymagania kwalifikacyjne, zgodnie z nowym standardem kształcenia nauczycieli. Natomiast nauczyciele, którzy rozpoczęli studia przed tą datą, będą podlegać dotychczasowym wymaganiom, w tym m.in. nadal będą mieli możliwość podjęcia pracy w szkole po ukończeniu jedynie studiów pierwszego stopnia.

Nowe rozporządzenie uwzględni kwalifikacje nauczycieli uzyskane przed wejściem w życie nowego standardu kształcenia.

Wymagania kwalifikacyjne w projekcie rozporządzenia określono według czterech zasad.

Zasada 1. Nowe wymagania kwalifikacyjne, odpowiadające nowemu standardowi kształcenia nauczycieli, określono wobec osób, które rozpoczęły studia lub studia podyplomowe po dniu wejścia w życie rozporządzenia w sprawie standardu kształcenia, tj. po dniu 3 sierpnia 2019 r.

Zasada 2. Analogiczne z dotychczasowymi wymagania kwalifikacyjne określono wobec osób przygotowanych do wykonywania zawodu nauczyciela na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem wejścia w życie rozporządzenia w sprawie standardu kształcenia, tj. przed 3 sierpnia 2019 r.

Zasada 3. W przypadku osób, które zrealizowały kształcenie nauczycielskie przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela języka obcego na studiach pierwszego stopnia, zrealizowanych zgodnie z przepisami obowiązującymi przed dniem wejścia w życie rozporządzenia w sprawie standardu kształcenia, została utrzymana możliwość nauczania przez te osoby języka obcego we wszystkich typach szkół i placówek.

Zasada 4. W przypadku nauczycieli zatrudnionych w dniu wejścia w życie projektowanego rozporządzenia, posiadających kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela na podstawie dotychczasowych przepisów, zachowano nabyte przez te osoby kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela.

Wejście w życie nowego rozporządzenia nie spowoduje utraty kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela. Nauczyciele posiadający kwalifikacje do zajmowania stanowiska zachowają je.

Nowy standard kształcenia nauczycieli wprowadza zasadę ogólną, która stanowi, że kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela danego przedmiotu lub prowadzonych zajęć posiadają absolwenci studiów prowadzonych zgodnie z rozporządzeniem w sprawie standardu kształcenia, tzw. „nowym standardem kształcenia”, tj. osoby, które ukończyły

• jednolite studia magisterskie albo
• studia pierwszego i drugiego stopnia (łącznie) – przy czym zarówno studia pierwszego stopnia, jak i studia drugiego stopnia są prowadzone w takim samym zakresie, odpowiadającym nauczanemu przedmiotowi lub prowadzonym zajęciom

 ­– i które posiadają przygotowanie pedagogiczne.

Wyjątki od ogólnej zasady określania kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela stanowią:

1. Nauczyciele przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie w szkołach podstawowych, którymi mogą być nauczyciele przedmiotu lub zajęć innych niż wychowanie do życia w rodzinie, legitymujący się świadectwem ukończenia kursu kwalifikacyjnego z zakresu wychowania do życia w rodzinie, prowadzonego zgodnie z przepisami w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli (§ 4 projektu rozporządzenia).

2. Nauczyciele przedszkoli i klas I–III szkół podstawowych, którymi zgodnie przepisami rozporządzenia w sprawie standardu kształcenia, tzw. „nowym standardem kształcenia”, mogą być absolwenci wyłącznie jednolitych studiów magisterskich na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna.

Osoby, które uzyskały kwalifikacje do pracy w przedszkolach i w klasach I–III szkół podstawowych na podstawie przepisów obowiązujących przez dniem wejścia w życie nowego standardu kształcenia będą nadal posiadały kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela (§ 5 projektu rozporządzenia).

3. Nauczyciele teoretycznych przedmiotów zawodowych, którzy – tak jak dotychczas – będą legitymowali się wykształceniem wyższym na poziomie studiów co najmniej pierwszego stopnia, a ponadto będą posiadali przygotowanie pedagogiczne (§ 6 projektu rozporządzenia).

4. Nauczyciele praktycznej nauki zawodu, którzy – tak jak dotychczas – będą legitymowali się świadectwem dojrzałości, praktyką zawodową albo dyplomem mistrzowskim i tytułem mistrza w zawodzie, którego będą nauczali, a ponadto będą posiadali przygotowanie pedagogiczne (§ 7 projektu rozporządzenia).

5. Nauczyciele religii, którzy – tak jak dotychczas – będą spełniali wymagania kwalifikacyjne określone w porozumieniach zawartych między ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania a Konferencją Episkopatu Polski lub władzami innych kościołów i związków wyznaniowych (§ 9 projektu rozporządzenia).

6. Nauczyciele języków obcych:

1) w przedszkolach i w klasach I–III szkoły podstawowej, którymi mogą być również osoby posiadające kwalifikacje do nauczania języka obcego na wszystkich etapach edukacji, określone w § 13 projektu rozporządzenia, oraz nauczyciele przedszkoli i klas I–III szkół podstawowych, którzy ukończyli studia w czasie, w którym odbyte kształcenie nie obejmowało przygotowania do wczesnego nauczania języka obcego, a którzy posiadają świadectwo egzaminu z danego języka obcego w stopniu co najmniej podstawowym, o którym mowa w załączniku do projektu rozporządzenia, a ponadto ukończyli studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie wczesnego nauczania danego języka obcego (§ 14 projektu rozporządzenia).
2) we wszystkich typach szkół i placówek, którzy mogą legitymować się:

• dyplomem ukończenia studiów drugiego stopnia na dowolnym kierunku oraz odpowiednim świadectwem egzaminu z danego języka obcego w stopniu zaawansowanym lub biegłym, o którym mowa w załączniku do projektu rozporządzenia, a ponadto posiadają przygotowanie pedagogiczne, albo legitymują się świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia II, o którym mowa w załączniku do projektu rozporządzenia (§ 13 ust. 1 pkt 2 projektu rozporządzenia), lub
• dyplomem ukończenia studiów pierwszego stopnia w specjalności danego języka obcego lub lingwistyki stosowanej w zakresie danego języka obcego prowadzonych na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem wejścia w życie rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela, i posiadają przygotowanie pedagogiczne (§ 13 ust. 1 pkt 6 projektu rozporządzenia);

3) na wszystkich etapach edukacyjnych legitymujący się dyplomem ukończenia studiów (bez określenia ich poziomu) uzyskanym w kraju, w którym językiem urzędowym jest dany język nauczany w szkole lub placówce oraz posiadający przygotowanie pedagogiczne (§ 13 ust. 1 pkt 3 projektu rozporządzenia);
4) szkół podstawowych, którzy mogą legitymować się dyplomem ukończenia studiów pierwszego stopnia, na kierunku, którego program studiów nie określał efektów uczenia się uwzględniających wiedzę i umiejętności obejmujących treści nauczania określone w podstawie programowej tego języka obcego, a którzy posiadają świadectwo egzaminu z danego języka obcego w stopniu zaawansowanym lub biegłym, o którym mowa w załączniku do projektu rozporządzenia, oraz posiadają przygotowanie pedagogiczne (§ 13 ust. 2 projektu rozporządzenia).

7. Nauczyciele języka regionalnego, którymi będą mogli być absolwenci studiów co najmniej pierwszego stopnia w zakresie danego języka regionalnego i posiadający przygotowanie pedagogiczne (§ 16 ust. 3 projektu rozporządzenia).

8. Nauczyciele przedmiotu biznes i zarządzanie, którymi będą mogli być również nauczyciele podstaw przedsiębiorczości (§ 43 projektu rozporządzenia).

W projektowanym rozporządzeniu określono wymagania kwalifikacyjne do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkołach i placówkach specjalnych zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie standardu kształcenia.

Standard określa zakresy, w których może być prowadzone kształcenie przygotowujące do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkołach i placówkach specjalnych.

W każdym z zakresów mogą być realizowane studia podyplomowe. Adresatami tych studiów mogą być osoby, które posiadają:

• kwalifikacje do nauczania przedmiotu lub prowadzenia zajęć, a nie posiadają przygotowania w zakresie pedagogiki specjalnej, oraz
• przygotowanie w zakresie pedagogiki specjalnej i chcą uzyskać przygotowanie w dodatkowym zakresie pedagogiki specjalnej.

Uwzględniając powyższe wytyczne określono wymagania kwalifikacyjne do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkołach i placówkach specjalnych dla osób przygotowywanych do wykonywania zawodu nauczyciela zgodnie z nowym standardem.

Ponadto, nowe rozporządzenie ma zachować dotychczasowy podział kwalifikacji do pracy w szkołach i placówkach specjalnych, tj. odrębnie określono kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela:

1. w przedszkolach, szkołach i placówkach specjalnych dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym, znacznym, głębokim oraz niepełnosprawnościami sprzężonymi, z których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna (§ 17 projektu rozporządzenia);
2. w przedszkolach, szkołach podstawowych specjalnych, oddziałach specjalnych w szkołach podstawowych ogólnodostępnych, w szkołach ponadpodstawowych specjalnych (z wyjątkiem szkół specjalnych przysposabiających do pracy) i oddziałach specjalnych w szkołach ponadpodstawowych ogólnodostępnych, dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami innymi niż niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym lub znacznym i innymi niż niepełnosprawności sprzężone, z których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym lub znacznym (§18 i § 19 projektu rozporządzenia);
3. w szkołach i placówkach dla dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym oraz w szkołach funkcjonujących w okręgowych ośrodkach wychowawczych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich (§ 23 i § 24 projektu rozporządzenia);
4. wychowawcy w szkolnych schroniskach młodzieżowych, nauczyciela wychowawcy w świetlicach szkolnych i w internatach, nauczyciela pedagoga, nauczyciela pedagoga specjalnego, nauczyciela psychologa, nauczyciela logopedy, nauczyciela doradcy zawodowego, nauczyciela terapeuty pedagogicznego (§ 25–33 projektu rozporządzenia).

W przypadku szkół i placówek dla dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym, do zajmowania stanowiska nauczyciela niezbędne jest posiadanie kwalifikacji w zakresie pedagogiki resocjalizacyjnej.

Wyjątek stanowią nauczyciele języka obcego w ww. przedszkolach, szkołach i oddziałach specjalnych a także nauczyciele w przedszkolach, szkołach i oddziałach, zorganizowanych w podmiotach leczniczych, którzy – tak jak dotychczas – będą mogli posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolu lub danym typie szkoły specjalnej bez konieczności dodatkowego posiadania kwalifikacji z zakresu pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów.

Szczególnej uwadze polecam § 7 pkt 7 projektu rozporządzania, zawiera on bowiem nową definicję przygotowania pedagogicznego. Prawodawca przyjmuje, że ilekroć w rozporządzeniu mowa jest o przygotowaniu pedagogicznym, należy przez to rozumieć przygotowaniu pedagogicznym – należy przez to rozumieć legitymowanie się:

• dyplomem ukończenia studiów wraz z suplementem do dyplomu lub innym dokumentem wydanym przez uczelnię, lub świadectwem ukończenia studiów podyplomowych, prowadzonych zgodnie z nowym standardem kształcenia,
• dyplomem ukończenia studiów lub innym dokumentem wydanym przez uczelnię lub świadectwem ukończenia studiów podyplomowych, prowadzonych zgodnie z przepisami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r., w trakcie których absolwent nabył wiedzę i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej, nauczanych w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin w powiązaniu z kierunkiem (specjalnością) kształcenia oraz pozytywnie ocenioną praktyką pedagogiczną – w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin; w przypadku nauczycieli praktycznej nauki zawodu niezbędny wymiar zajęć z zakresu przygotowania pedagogicznego wynosi nie mniej niż 150 godzin,
• dyplomem ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli,
• świadectwem ukończenia kursu kwalifikacyjnego, który przygotowywał psychologiczno-pedagogicznie i dydaktycznie do nauczania przedmiotu lub prowadzenia zajęć.

W projekcie nowego rozporządzenia precyzyjnie określono przepisy dotyczące szkół, w których są zatrudniani nauczyciele doradcy zawodowi i w przypadku których jest konieczne określenie wymagań do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego (§ 32 projektu rozporządzenia).

Po roku funkcjonowania w przedszkolach i szkołach nowego stanowiska pedagoga specjalnego prawodawca zdecydowała się na złagodzenie wymagań stawianych przed nauczycielami zajmującymi to stanowisko w przedszkolach. W projekcie rozporządzenia określono, że stanowisko pedagoga specjalnego będzie mogła zajmować osoba, która ma kwalifikacje do pracy w przedszkolach lub klasach I–III szkół podstawowych, a ponadto ukończyła studia podyplomowe w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (§ 29 projektu rozporządzenia).

W przepisach przejściowych uwzględniono także obowiązujące do dnia 31 sierpnia 2026 r. wymagania kwalifikacyjne do zajmowania stanowiska nauczyciela pedagoga specjalnego w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych; stanowisko to będą mogły zajmować osoby mające kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela, a ponadto posiadające ukończone studia podyplomowe w zakresie pedagogiki specjalnej lub edukacji włączającej, lub zakład kształcenia nauczycieli w specjalności pedagogika specjalna, albo kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej (§ 44 projektu rozporządzenia).

Obecnie brak jest przepisów wskazujących szczegółowo na kwalifikacje wymagane od. Tzw. nauczycieli wspomagających. Jedyną regulacją prawną w tym zakresie zawiera § 7 rozporządzenia MEN z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Wskazuje się w nim, że w szkole zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego/specjalnego.

Projekt nowego rozporządzenia zawiera przepis mówiący, że kwalifikacje do pracy jako nauczyciel wspomagający będzie posiadał nauczyciel, który ukończył studia w zakresie pedagogiki specjalnej w dowolnym zakresie i posiada przygotowanie pedagogiczne, albo ukończył studia przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela w zakresie pedagogiki resocjalizacyjnej, logopedii, pedagogiki korekcyjnej (terapii pedagogicznej) lub wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, i posiada przygotowanie pedagogiczne (§ 36 projektu rozporządzenia).

Nadal nauczycielem wspomagającym będzie mógł zostać nauczyciel, który ukończył studia podyplomowe w zakresie pedagogiki specjalnej.

Projekt rozporządzenia zawiera także przepisy dotyczące kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela w:

• oddziałach dziecięcych dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat,
• szkołach podstawowych,
• liceach ogólnokształcących za granicą (§ 37 projektu rozporządzenia).

W przygotowanym projekcie określono przepisy przejściowe analogiczne do przepisów przejściowych w rozporządzeniu MEN z 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, tj.:

1. nauczyciele zatrudnieni w dniu wejścia w życie rozporządzenia na podstawie mianowania, zachowują nabyte kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela (§ 39 projektu rozporządzenia);
2. nauczyciele zatrudnieni w dniu wejścia w życie rozporządzenia, którym na podstawie dotychczasowych przepisów uznano ukończony kierunek (specjalność) studiów za zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć zachowują nabyte kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub rodzaju placówki (§ 40 projektu rozporządzenia);
3. w przypadku nauczycieli uzupełniających przygotowanie pedagogiczne, organizowane zgodnie z przepisami w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli, za odbycie praktyki pedagogicznej uznaje się pracę w szkole lub placówce, pod warunkiem uzyskania jej pozytywnej oceny (§ 41 projektu rozporządzenia);
4. wymiar przygotowania pedagogicznego określony przepisami rozporządzenia nie dotyczy osób, które uzyskały przygotowanie pedagogiczne przed dniem 31 października 1991 r. (§ 42 projektu rozporządzenia).

W projektowanym rozporządzeniu przewidziano przepis, na podstawie którego nauczyciele zatrudnieni w dniu wejścia w życie rozporządzenia, którzy posiadają kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela na podstawie dotychczasowych przepisów, zachowują nabyte kwalifikacje (§ 38 projektu rozporządzenia).

Nowe rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli ma wejść w życie z dniem 1 września 2023 r. Aktualnie projekt został skierowany do uzgodnień.

Źródło: Projekt rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (projekt z 31 maja 2023 r.).