„Szon patrol” może być przestępstwem – MS o konsekwencjach prawnych przemocy i wykorzystywania wizerunku w sieci w kontekście nowelizacji „Lex Kamilek”

W ostatnim czasie rośnie skala publicznego wyśmiewania i upokarzania wśród młodzieży. Przykładem takiego hejtu i wykorzystywania wizerunku bez pozwolenia, są tzw. szon patrole. Inicjatywa ta polega na piętnowaniem dziewczyn ze względu na wygląd, sposób ubierania i zachowanie. Interpelację w sprawie tego zjawiska skierowano do ministerstw: cyfryzacji, edukacji i sprawiedliwości. Sprawdzamy, jak odpowiedziało Ministerstwo Sprawiedliwości.

W ostatnich tygodniach głośno było o nowej formie przemocy nazwanej – przez jej pomysłodawców – „szon patrol”. Zjawisko polegało na tym, że grupa nastolatków filmowała przypadkowe młode dziewczyny, często w galeriach handlowych, szkołach czy parkach, a następnie udostępniają nagrania (najczęściej na TikToku) z obraźliwymi komentarzami. Istnieją wątpliwości co do skuteczności działań szkół, rodziców i instytucji w reagowaniu na tego rodzaju przemoc w Internecie.

W związku z powyższym w interpelacji (do ministerstw: cyfryzacji, edukacji i sprawiedliwości) zadano następujące pytania:

1. Czy ministerstwo monitoruje zjawisko znane jako „szon patrol” oraz inne formy przemocy rówieśniczej w Internecie i przestrzeni szkolnej?

2. Czy planowane są działania edukacyjne, informacyjne lub programy profilaktyczne skierowane do młodzieży, nauczycieli i rodziców, które miałyby przeciwdziałać takim zachowaniom?

3. Czy ministerstwo planuje wsparcie szkół w zakresie pracy z młodzieżą zaangażowaną w takie działania – zarówno po stronie sprawców, jak i ofiar?

4. Jakie działania planuje lub podejmuje ministerstwo w zakresie ochrony dzieci i młodzieży przed przemocą emocjonalną i cyfrową?

5. Czy w związku z tym zjawiskiem prowadzone są konsultacje z organizacjami społecznymi, psychologami, pedagogami i rzecznikiem praw dziecka?

„Szon patrole” to nie tylko hejt i uporczywe nękanie, to bardzo niebezpieczny trend wśród nastolatków

Na interpelację jako pierwsze odpowiedziało Ministerstwo Sprawiedliwości. W odpowiedzi czytamy m.in.: że zachowania stosowane w ramach „szon patroli” mogą wyczerpywać znamiona wykroczeń lub przestępstw. Każdą sytuację, nagranie opublikowane w Internecie należy analizować indywidualnie biorąc pod uwagę m.in. okoliczności i wiek sprawców i ofiar.

Sprawcy biorący udział w szon patrolach mogą dopuszczać się:

wybryku w postaci zakłócania porządku (art. 51 Kodeksu wykroczeń) czy złośliwego niepokojenia ofiary (art. 107 Kodeksu wykroczeń);
przestępstw zniesławienia (art. 212 Kodeksu karnego), zniewagi (art. 216 Kodeksu karnego), bądź uporczywego nękania, czyli stalkingu (art. 190a Kodeksu karnego);
zmuszania – jeśli sprawca posługuje się przemocą lub groźbą (art. 191 § 1 Kodeksu karnego);
naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 § 1 Kodeksu karnego);
znęcanie się, jeśli działania mają charakter powtarzalny lub cechują się wysokim stopniem nasilenia (art. 207 § 1a Kodeksu karnego);
przestępstwa – w przypadku rozpowszechniania wizerunku osoby m.in. utrwalanie lub rozpowszechnianie wizerunku osoby nagiej bez jej zgody (art. 191a § 1 Kodeksu karnego).

Naruszenie dóbr osobistych, wykroczenie czy przestępstwo? Prawne konsekwencje wykorzystywania wizerunku dzieci bez ich zgody na TikTok i w innych mediach społecznościowych

Publikowanie wizerunku polegające na udostępnianiu treści ośmieszających, kompromitujących lub prowokujących do określonych reakcji pod pozorem żartu – w określonych okolicznościach – może wypełniać znamiona przestępstw.

W szczególności, działania te mogą być kwalifikowane jako:

zniesławienie (art. 212 Kodeksu karnego) lub
znieważenie (art. 216 § 1 w zw. z § 2 Kodeksu karnego), zwłaszcza gdy dochodzi do publicznego poniżenia dziecka w przestrzeni cyfrowej.

Przeciwdziałanie demoralizacji młodzieży do 17 roku życia - jak postąpić wobec sprawcy

W działania takie jak „szon patrol” często zaangażowana jest młodzież w wieku do 17 roku życia, czyli osoby – co do zasady – nieponoszące odpowiedzialności karnej. Wówczas należy podejmować działania w kierunku przeciwdziałania ich demoralizacji.

Do środków wychowawczych służących przeciwdziałaniu demoralizacji nieletnich (art. 7 ustawy z 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich) zalicza się m.in.:

1) zobowiązanie do:

określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części, do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, do wykonania prac społecznych, do przeproszenia pokrzywdzonego,
podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym, w szczególności terapii uzależnień, psychoterapii, psychoedukacji, lub szkoleniowym,
do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
do powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub do zaniechania używania substancji psychoaktywnej,

2) nadzór odpowiedzialny rodziców albo opiekuna nieletniego;

3) nadzór kuratora sądowego;

4) skierowanie do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej, w tym organizacji pozarządowej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją.

Nowelizacja ustawy „Lex Kamilek” ma wzmocnić ochroną wizerunku dzieci

W odpowiedzi Ministerstwa Sprawiedliwości czytamy, że aktualnie przygotowywana jest obszerna nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich tzw. Lex Kamilek. Nowelizacja na celu m.in. wzmocnienie ochrony wizerunku dzieci poprzez uregulowanie w szczególności:

procedury uzyskiwania zgody na przetwarzanie wizerunku małoletniego (przetwarzanie to utrwalanie, przechowywanie, udostępnianie oraz rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie wizerunku małoletniego);
- treść oświadczenia o udzieleniu zgody na przetwarzanie wizerunku małoletniego;
- sposób i formę dokumentowania ww. oświadczenia.