Rewolucja w Karcie Nauczyciela w 2025 roku? Planowana nowelizacja Karty Nauczyciela oraz innych ustaw

Planowane zmiany w Karcie Nauczyciela mają na celu dostosowanie przepisów do aktualnych wyzwań, przed którymi stoi polska oświata. Ministerstwo Edukacji, w odpowiedzi na liczne postulaty środowiska nauczycielskiego oraz organizacji związkowych, zaproponowało nowelizację, której nadrzędnym celem jest poprawa warunków pracy nauczycieli, zwiększenie stabilności zatrudnienia oraz podniesienie atrakcyjności zawodu.

Planowane jest skrócenie okresu zatrudnienia nauczyciela posiadającego wymagane kwalifikacje, ale nieposiadającego stopnia awansu zawodowego, na podstawie umowy o pracę na czas określony z dwóch lat szkolnych do jednego roku szkolnego. Po upływie tego okresu, po spełnieniu warunków określonych w ustawie – Karta Nauczyciela, nauczyciel ten byłby zatrudniany na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.

W związku z tą zmianą przyspieszony zostanie termin:

• dokonania oceny pracy nauczyciela odbywającego przygotowanie do zawodu nauczyciela,
• przeprowadzenia przez nauczyciela zajęć pokazowych, tak aby zostały przeprowadzone do końca 11. miesiąca odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela.

Resort edukacji planuje doprecyzowanie obowiązków mentora określonych w art. 9ca ust. 12 pkt 4 i 5 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela. Doprecyzowanie ma dotyczyć wymiaru zajęć, które mentor prowadzi w obecności nauczyciela odbywającego przygotowanie do zawodu nauczyciela i zajęć prowadzonych przez tego nauczyciela, a obserwowanych przez mentora.

Mentor zostanie również włączony do składu komisji, w obecności której w ostatnim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela nauczyciel, który w tym okresie uzyskał co najmniej dobrą ocenę pracy, jest obowiązany przeprowadzić zajęcia w wymiarze 1 godziny.

Za konieczne uznano uregulowanie w ustawie Karta Nauczyciela przypadków, w których nauczyciel zachowuje albo traci prawo do wynagrodzenia za przydzielone, ale niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Niezbędne jest także uregulowanie w jednolity sposób dla nauczycieli szkół prowadzonych przez

• jednostki samorządu terytorialnego i
• organy administracji rządowej sposobu

ustalania liczby godzin ponadwymiarowych w:

• tygodniach, w których przypadają dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy nauczyciela lub
• dni ustawowo wolne od pracy, oraz
• w tygodniach, w których zajęcia rozpoczynają się lub kończą w środku tygodnia.

Wstępnie proponuje się, aby co do zasady, wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przysługiwało za zrealizowane godziny zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Od tej zasady będą przewidziane jednak wyjątki, zgodnie z którymi nauczyciel otrzyma wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, mimo że w danym tygodniu nie zrealizował zajęć przydzielonych w arkuszu organizacyjnym szkoły.

Dla ustalenia wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe, niezrealizowane godziny zajęć indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania, mają być uznawane za zrealizowane, jeżeli ich niezrealizowanie nastąpi z przyczyn niedotyczących nauczyciela, a nauczyciel był gotów do realizacji tych zajęć.

Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe w tygodniach, w których nauczyciel był usprawiedliwienie nieobecny lub przypadały dni ustawowo wolne od pracy, a także w tygodniach, gdy zajęcia zaczynały się w innym dniu niż poniedziałek lub kończyły w innym dniu niż piątek, będzie obliczane na podstawie jego tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć (zgodnie z art. 42 ust. 3, 4a lub 7 Karty Nauczyciela). Ten wymiar zostanie pomniejszony o 1/5 w przypadku pięciodniowego tygodnia pracy lub o 1/4, jeśli nauczyciel pracuje cztery dni w tygodniu – za każdy dzień nieobecności lub dzień ustawowo wolny od pracy. W danym tygodniu nauczyciel nie może jednak otrzymać wynagrodzenia za większą liczbę godzin ponadwymiarowych niż zostało mu przydzielone.

Planowane jest uregulowanie w Karcie Nauczyciela szczegółowych warunków obliczania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw w jednolity sposób dla nauczycieli szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej.

Resort edukacji za potrzebną uważa zmianę przesłanki przydzielenia nauczycielowi godzin ponadwymiarowych. Obecnie art. 35 ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela stanowi, że nauczyciel może być zobowiązany do pracy w godzinach ponadwymiarowych tylko w szczególnych przypadkach podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania. To powoduje wśród dyrektorów szkół wątpliwości czy możliwość ta dotyczy tylko nauczycieli, którzy w swojej pracy realizują program nauczania. Zaproponowano, aby nauczyciela można było zobowiązać do pracy w godzinach ponadwymiarowych w szczególnych przypadkach wynikających z potrzeb szkoły – nie tylko, jeżeli potrzeby te wiążą się z realizacją programu nauczania.

Za koniecznie uznano wyeliminowanie przypadków przydzielania nauczycielom zastępstw za nieobecnych nauczycieli do realizacji w czasie, w którym powinni oni realizować zajęcia w ramach pensum. Karta Nauczyciela ma zawierać wyraźne wskazanie, że godziny doraźnych zastępstw nie mogą być realizowane w czasie realizacji przez nauczyciela zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz ustalonych w planie zajęć tego nauczyciela.

Planowane jest ujednolicenie tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli praktycznej nauki zawodu z tygodniowym obowiązkowym wymiarem godzin zajęć nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe. ME chce, aby obydwie grupy nauczycieli obowiązywał taki sam tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć, tj. 18 godzin tygodniowo.

Planowane jest rozszerzenie uprawnień nauczycieli w zakresie nagrody jubileuszowej – wysokość nagrody za 40 lat pracy zaproponowano podwyższenie podwyższenie z 250% do 300% wynagrodzenia miesięcznego.

Ponadto ME proponuje wprowadzenie nagrody jubileuszowej dla nauczycieli za 45 lat pracy w wysokości 400% wynagrodzenia miesięcznego.

Nowelizacja ustawy ma przewidywać umożliwienie nauczycielom, którym do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok, skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową.

Planowana zmiana zakłada, że wojewodowie nie będą już mogli przekazywać kuratorom oświaty spraw związanych z powoływaniem i odwoływaniem komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli, ich funkcjonowaniem oraz nadzorem nad pracą rzeczników dyscyplinarnych. Te kwestie, zgodnie z rozdziałem 10 Karty Nauczyciela, mają pozostawać wyłącznie w gestii wojewody, bez możliwości ich delegowania na kuratorów.

ME chce wprowadzić korzystniejsze ukształtowanie odpraw przysługujących nauczycielom w związku z przejściem na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. W założeniach do nowelizacji zaproponowano, aby w tych przypadkach nauczycielowi przysługiwała jednorazowa odprawa w wysokości:

• dwumiesięcznego wynagrodzenia – po 10 latach pracy,
• trzymiesięcznego wynagrodzenia – po 15 latach pracy,
• sześciomiesięcznego wynagrodzenia – po 20 latach pracy.

Za potrzebną zmianę uznano wydłużenie terminu na dokonanie oceny pracy nauczyciela w przypadkach, o których mowa w art. 6a ust. 1db, 1dc, 1df i 1dg Karty Nauczyciela, tj. w przypadku: 

• rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy,
• przeniesienia do innej szkoły lub
• udzielenia urlopu bezpłatnego

– planuje się wydłużenie tego terminu z 21 dni do 30 dni roboczych;

Ważną zmianą ma być uregulowanie w pragmatyce zawodowej kwestii ochrony przedemerytalnej w jednolity sposób dla nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania oraz nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, z uwzględnieniem warunków wynikających z organizacji pracy szkoły.

Co do zasady, nie będzie można wypowiedzieć stosunku pracy nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania albo umowy o pracę na czas nieokreślony, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.

Planowana nowelizacja ma uwzględniać również zmiany o charakterze doprecyzowującym w zakresie oceny pracy nauczycieli, awansu zawodowego oraz zatrudniania nauczycieli.

Ocena pracy nauczyciela po zmianie zatrudnienia – jeśli nauczyciel otrzymał ocenę pracy w ciągu ostatnich 3 miesięcy przed rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy, jego ocena pozostaje ważna i nie będzie przeprowadzana ponownie. Jeśli wcześniejsza ocena została dokonana wcześniej niż w ciągu ostatnich 3 miesięcy, będzie ona nadal uwzględniana przy nowej ocenie.

Zmiana okresu oceny dla nauczycieli mianowanych ubiegających się o awans – nauczyciel mianowany, który zamierza ubiegać się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego, który w ciągu ostatnich 3 lat pracował zarówno jako nauczyciel, jak i dyrektor (przynajmniej przez 6 miesięcy), będzie oceniany według nowych zasad. Jeśli w dniu oceny nie pełni już funkcji dyrektora, ocena obejmie co najmniej 9 miesięcy jego pracy jako nauczyciela. Jeśli nadal jest dyrektorem, ocena uwzględni jego pracę na tym stanowisku, ale również przez okres nie krótszy niż 9 miesięcy.

Szczegółowe uzasadnienie oceny pracy nauczyciela – w uzasadnieniu oceny pracy nauczyciela trzeba będzie jasno wskazać poziom spełnienia każdego kryterium oceny.

Jedna szkoła podstawowym miejscem odbywania przygotowania do zawodu – nauczyciel bez stopnia awansu, pracujący w więcej niż jednej szkole na co najmniej 1/2 etatu, będzie odbywał przygotowanie do zawodu w szkole, którą sam wskaże jako swoje główne miejsce pracy.

Precyzyjne zasady zatrudniania nauczycieli na czas określony – Karta Nauczyciela ma określać, kto może być zatrudniony na umowę o pracę na czas określony przez enumeratywne wyliczenie w nauczycieli, którzy będą mogli zostać tak zatrudnieni, tj.:

• nauczyciele nieposiadający stopnia awansu zawodowego,
• nauczyciele mianowani,
• nauczyciele dyplomowani. 

Planowane jest przesunięcie terminu wypłaty składników wynagrodzenia, których wysokość może być ustalona jedynie na podstawie już wykonanych prac. Składniki te mają być wypłacane miesięcznie lub jednorazowo z dołu do piątego dnia miesiąca, następującego po miesiącu, za który przysługuje to wynagrodzenie.

Nowelizacja Karty Nauczyciela ma pozwolić na przydzielanie  nauczycielom praktycznej nauki zawodu i nauczycielom teoretycznych przedmiotów zawodowych godzin ponadwymiarowych w wymiarze wyższym niż określony w art. 35 ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela (wyłącznie za zgodą tych nauczycieli). 

Jasne zasady rozliczania godzin nauczycieli o zmiennym planie zajęć – doprecyzowanie, że przepis art. 42 ust. 7 pkt 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela dotyczy tylko nauczycieli, których plan zajęć w niektórych okresach roku szkolnego nie obejmuje pełnego tygodniowego wymiaru godzin dydaktycznych.

Dodatkowy dzień wolny za pracę w dniu wolnym od zajęć – doprecyzowanie art. 42c ust. 3 Karty Nauczyciela, zgodnie z którym za zajęcia prowadzone w dniu wolnym od pracy, nauczyciel otrzymuje inny dzień wolny od pracy przez wskazanie w tym przepisie również zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania uczniów prowadzonych przez nauczyciela w dniu wolnym od pracy.

Ewidencja czasu pracy nauczycieli bez rejestrowania godzin – dodanie przepisu, zgodnie z którym, w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie do ewidencji czasu pracy nauczycieli stosuje się odpowiednio art. 149 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, z tym, że w stosunku do nauczycieli nie ewidencjonuje się godzin pracy.

ME widzi potrzebę doprecyzowania przepisów art. 49 ustawy Karta Nauczyciela w zakresie sposobu ustalania środków na nagrody dla nauczycieli za ich osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze, przewidzianych w budżetach wojewodów. Mają być one wyodrębniane w wysokości proporcjonalnej do liczby nauczycieli, o których mowa w art. 1 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 2 i 3 Karty Nauczyciela, zatrudnionych w danym województwie.

Nowelizacja ma przynieść doprecyzowanie przepisu określającego warunki nabycia prawa do pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia, tak aby nie rodził on wątpliwości interpretacyjnych. Obecnie art. 73 ust. 4 ustawy Karta Nauczyciela stanowi, że okres 7-letniej pracy w szkole, uzasadniający prawo do urlopu, powinien przypadać bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu dla poratowania zdrowia. Sformułowanie „bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu dla poratowania zdrowia” rodzi w praktyce wątpliwości interpretacyjne i bywa przyczyną ustalania 7-letniego okresu pracy w szkole w niewłaściwy sposób, powodując tym samym, że od nauczycieli wymagany jest dłuższy okres pracy w szkole niż 7 lat.

W związku z tym, że przepisy art. 73 ust. 1a i 3 ustawy Karta Nauczyciela precyzyjnie określają sposób ustalania 7-letniego okresu pracy w szkole, w art. 73 ust. 4 ustawy – Karta Nauczyciela zaproponowano skreślenie pierwszego zdania, które jest zbędne i prowadzi do niewłaściwego stosowania przepisów w tym zakresie. 

Nowelizacja Karty Nauczyciela to nie jedyna zmiana, którą przewiduje resort edukacji. Wraz z nią zaplanowano także modyfikacje w dwóch innych ustaw regulujących funkcjonowanie systemu oświaty: ustawy – Prawo oświatowe oraz ustawy o systemie informacji oświatowej.

Nowelizacja Prawa oświatowego obejmie dwa istotne zagadnienia:

• Przedłużenie powierzenia stanowiska dyrektora bez konkursu – dyrektor szkoły lub placówki będzie mógł pełnić swoją funkcję przez kolejny okres bez konieczności organizowania konkursu. Ma to na celu ułatwienie obsadzania tych stanowisk i zapewnienie ciągłości zarządzania placówkami.
• Rozszerzenie monitoringu karier absolwentów – dane dotyczące losów zawodowych i edukacyjnych absolwentów publicznych i niepublicznych szkół ponadpodstawowych zostaną uzupełnione o informacje z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) i Krajowej Administracji Skarbowej (KAS). Ponadto planuje się zwiększenie zakresu danych pozyskiwanych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) oraz systemu informacji oświatowej, co pozwoli na dokładniejszą analizę sytuacji absolwentów na rynku pracy.

Planowane są również istotne modyfikacje w zakresie gromadzenia i przetwarzania danych w systemie informacji oświatowej:

• Zmiana dotycząca przedmiotu „Wychowanie do życia w rodzinie” – w bazie SIO zamiast danych o uczniach uczęszczających na te zajęcia będą gromadzone informacje o uczestnikach nowego przedmiotu „Edukacja zdrowotna”.
• Więcej informacji o nauczycielach – do bazy danych nauczycieli ma zostać dodana informacja o tym, czy nauczyciel pobiera świadczenia emerytalne, wraz z datą nabycia prawa do emerytury.
• Możliwość wcześniejszego przypisania uczniów do oddziałów – szkoły i placówki oświatowe będą mogły już w czasie ferii letnich przesyłać do systemu informacje o przydziale uczniów do oddziałów, do których będą uczęszczać w nowym roku szkolnym.
• Ułatwienia w dostępie do systemu SIO – dyrektorzy szkół będą mogli upoważniać pracowników jednostek obsługujących (np. centrów usług wspólnych) do wprowadzania danych do bazy SIO w imieniu szkoły.
• Nowe sposoby logowania do systemu – osoby upoważnione do korzystania z SIO będą mogły logować się zarówno tradycyjnie (za pomocą loginu i hasła), jak i za pośrednictwem środków identyfikacji elektronicznej zintegrowanych z krajowym systemem identyfikacji.